ថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៣ គឺជាខួបលើកទី៥ នៃការដាក់បញ្ចូលល្ខោនខោលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់អង្គការយូណេស្កូ បន្ទាប់ពីវប្បធម៌អរូបីមួយនេះត្រូវបានចុះបញ្ជីជាផ្លូវការកាលពីឆ្នាំ២០១៨ កន្លងទៅ។
ល្ខោនខោល ដែលជាស្នាដៃសិល្បៈបុរាណដ៏វិសេសវិសាលអស្ចារ្យរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានអង្គការយូណេស្កូ សម្រេចដាក់ចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកជាសម្បត្តិវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ ក្នុងកិច្ចប្រជុំលើកទី១៣ ក្នុងទីក្រុងព័រល្វីស នៃសាធារណរដ្ឋម៉ូរីស កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៨ កន្លងទៅ ដូច្នេះបើគិតត្រឹមថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៣ នេះ គឺមានរយៈពេល ៥ឆ្នាំហើយ។
ការដាក់បញ្ចូល «ល្ខោនខោល» ទៅក្នុងបញ្ជីអរូបីនៃមនុស្សជាតិ គឺជាការរួមចំណែកដ៏ធំមួយធ្វើឲ្យកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ប្រទេសកម្ពុជា កាន់តែទទួលស្គាល់នៅលើពិភពលោក ហើយក៏ជាមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យប្រទេសកម្ពុជាក្លាយជាតួអង្គកាន់តែលេចធ្លោនៅលើវេទិកាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកផងដែរ។
ជុំវិញបញ្ហានេះ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថ្មីរបស់កម្ពុជាលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត សរសេរលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួនដោយខ្លីនៅថ្ងៃទី២៨ វិច្ឆិកា ថា អបអរសាទរខួបលើកទី៥ ល្ខោនខោល ត្រូវបានចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ។
កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៨ ក្នុងកិច្ចប្រជុំលើកទី១៣ នៃគណៈកម្មការអន្តររដ្ឋាភិបាលសម្រាប់ការការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីរបស់អង្គការយូណេស្កូ នៅទីក្រុងព័រល្វីស សាធារណរដ្ឋម៉ូរីស បានអនុម័តយល់ព្រមបញ្ចូលល្ខោនខោលរបស់កម្ពុជាទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ បន្ទាប់ពីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈរបស់កម្ពុជា បានបញ្ជូនឯកសារស្ដីពីល្ខោនខោលទៅអង្គការយូណេស្កូ កាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅ។
ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ កាលពីឆ្នាំ២០១៦ កន្លងទៅ ក៏មានការប៉ះទង្គិចរវាងប្រទេសថៃ និងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលថៃ គ្រោងយករបាំល្ខោនពាក់របាំងមុខ ឬល្ខោនខោល (Khon Masked Dance) ទៅចុះក្នុងបញ្ជីអង្គការយូណេស្កូ ដោយសំអាងថាជារបាំរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែត្រូវបរាជ័យក្នុងការបញ្ជីទាំងស្រុងក្រោយពីការតវ៉ារបស់កម្ពុជា។
សៀវភៅលោក ពេជ្រ ទុំក្រវិល រៀបរាប់ថា ល្ខោនខោលគឺជាល្ខោនមួយដែលមានអាយុកាលចំណាស់ជាងគេ និងមានការពេញនិយមខ្លាំងក្នុងសង្គមខ្មែរនាសម័យបុរាណ ដោយដកស្រង់ចេញពីរឿងរាមកេរ្តិ៍ដែលបង្ហាញតាមរូបចម្លាក់នៅតាមប្រាសាទបុរាណនានា ដូចជា ប្រាសាទអង្គរវត្ត និងប្រាសាទបន្ទាយស្រី ជាដើម។
ចំណែកសិលាចារិកខ្លះ បញ្ជាក់ថា ទម្រង់ល្ខោនភាណី និងទម្រង់ល្ខោនខោល គឺជាទម្រង់ល្ខោនតែមួយ ដែលមានន័យថា ពោល ឬនិយាយជំនួសអ្នកសម្ដែង ខណៈតួអង្គទាំងអស់គឺជាមនុស្សដែលពាក់មុខខ្មុក ដូចជា មុខរូបតំណាងព្រះរាម មុខរូបតំណាងព្រះលក្សណ៍ មុខរូបតំណាងយក្ស មុខរូបតំណាងស្វា និងមុខរូបតំណាងព្រះមុនីឥសី ជាដើម ហើយល្ខោននេះគេតែងសម្ដែងនៅក្នុងព្រះរាជពិធីបុណ្យចម្រើនព្រះជន្មមហាក្សត្រ ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូក ពិធីចូលឆ្នាំ និងពិធីផ្សេងៗជាច្រើនទៀត។
ក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយនេះ សម្បត្តិវប្បធម៌ខ្មែរត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា របាំព្រះរាជទ្រព្យ ល្ខោនស្រមោលស្បែកធំ រឿងរាមកេរ្តិ៍តាគ្រុឌ ល្បែងទាញព្រ័ត្រ ចាប៉ីដងវែង គុនល្បុក្កតោ រឿងអ៊ីណាវបុស្បា និងល្ខោនខោល ផងដែរ។
ជាងនេះទៀត មានដូចជា ប្រាសាទអង្គរវត្ត ប្រាសាទព្រះវិហារ ប្រាសាទកោះកេរ សារមន្ទីរឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែង និងសម្បត្តិវប្បធម៌មួយចំនួនទៀតផងដែរ ក្នុងនោះ កម្ពុជាក៏កំពុងរៀបចំឯកសារត្រៀមស្នើដាក់សម្បត្តិវប្បធម៌មួយចំនួនទៀតទៅអង្គការយូណេស្កូបន្ថែមដែរ ដូចជា នំបញ្ចុក បុណ្យអុំទូក តំបន់ការពារសត្វផ្សោត និងតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិភ្នំត្បែង ជាដើម។
ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ ម្ចាស់គណនីហ្វេសប៊ុកមួយឈ្មោះ មយូរាទឹកកក សរសេរលើគណនីហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួនដោយភ្ជាប់រូបតួអង្គហនុមាន នៅថ្ងៃខួប ៥ឆ្នាំនៃការដាក់បញ្ចូលល្ខោនខោលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ ថា មិនមែនស្រាបៀទេ សូមកុំច្រឡំ ដែលលោកទំនងជាចង់សំដៅទៅដល់ស្រាបៀមួយប្រភេទរបស់ប្រទេសកម្ពុជាដែលមានឈ្មោះថា ស្រាបៀ ហនុមាន ព្រោះថាស្រាបៀនេះដាក់រូបសម្គាល់របស់ខ្លួនដូចគ្នាស្ទើរតែ ១០០% ទៅនឹងរូបស្វាដែលជាតួអង្គនៃល្ខោនខោល។
ជុំវិញបញ្ហានេះ ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍រិះគន់ថា បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ទាំងអរូបី និងរូបីរបស់កម្ពុជា ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអនុញ្ញាតឱ្យប្រើប្រាស់ជារូបតំណាងរបស់ក្រុមហ៊ុនស្រាបៀផងដែរ ដូចជា ស្រាបៀអង្គរ បានដាក់សញ្ញាសម្គាល់រូបប្រាសាទអង្គរវត្ត និងស្រាបៀហនុមាន ដាក់សញ្ញាសម្គាល់រូបហនុមាន ដែលជាតួអង្គនៃល្ខោនខោល ជាដើម។ ជាងនេះទៀត ឈ្មោះរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ក៏ត្រូវអនុញ្ញាតឱ្យដាក់ជាឈ្មោះស្រាបៀដែរ គឺស្រាបៀកម្ពុជា ដោយប្រើអក្សរអង់គ្លេសថា CAMBODIA ជាសញ្ញាសម្គាល់។
ប្រភពដដែលលើកឡើងថា សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់ជាតិទាំងមូល រដ្ឋាភិបាលខ្មែរអាចប្រើប្រាស់ក្នុងតម្លៃត្រឹមតែធ្វើជាស្លាកសញ្ញារបស់ស្រាបៀប៉ុណ្ណោះ ដែលជាទង្វើមួយបង្ហាញពីការបង្អាប់បង្អោនកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់សម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិខ្មែរយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ វីរសិល្បករខ្មែរលោក សុះ ម៉ាច ធ្លាប់បានអំពាវនាវកាលពីពេលថ្មីៗនេះឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា យកចិត្តទុកដាក់ថែរក្សាវប្បធម៌បុរាណរបស់ខ្លួនឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ដើម្បីលើកស្ទួយសម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិខ្មែរឱ្យកាន់តែខ្ពង់ខ្ពស់ ព្រោះថារយៈកាលកន្លងមក ថៃតែងរកវិធីគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីចម្លងសម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិខ្មែរតាមរយៈនៃការជួលគ្រូរបាំឱ្យទៅបង្ហាត់បង្រៀនដល់កូនសិស្សជនជាតិថៃ ជាដើម ដូច្នេះ តាមរយៈសកម្មភាពនេះបង្ហាញឱ្យឃើញថា សម្បត្តិវប្បធម៌ខ្មែរគឺមានតម្លៃកាត់ថ្លៃមិនបានឡើយ៕