លោក រមុំា ហ្វិន អាចចាត់ទុកថា ជាអ្នកបោះឆ្នោតម្នាក់ដែលធ្វើការសម្រេចចិត្តយ៉ាងចម្លែកហួសពីការស្មាន។ ប្រសិនបើអ្នកដឹងរឿងគាត់ អ្នកប្រហែលជាជឿថា គាត់ប្រាកដជាបន្ទោសរដ្ឋាភិបាលចំពោះការបណ្ដោយឲ្យគាត់បាត់បង់ដីដោយសារក្រុមហ៊ុនចម្ការកៅស៊ូវៀតណាម ដែលបច្ចុប្បន្ននេះជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិដីធ្លីឆ្ងាយដាច់កន្ទុយភ្នែកក្នុងឃុំ តាឡាវ ដាច់ស្រយាល។
ផ្អែកទៅលើហេតុផលដដែលនេះ អ្នកប្រហែលជាគិតថា គាត់នឹងបោះឆ្នោតផ្លាស់ប្តូររដ្ឋមន្ត្រី និងមន្ត្រីការិយាធិបតេយ្យថ្នាក់មូលដ្ឋាន ដែលលោកចោទថា ជាអ្នកធ្វើឲ្យក្រុមគ្រួសារមានកូនក្មេងៗប្រាំពីរនាក់នៅក្នុងបន្ទុករបស់ខ្លួនធ្លាក់ទៅក្នុងភាពក្រីក្រ។
ប្រសិនបើអ្នកគិតបែបនេះមែន អ្នកគិតខុសហើយ។ លោក ហ្វិន ដែលជាសមាជិកជនជាតិភាគតិច កាចក់ ក្នុងវ័យ៣៥ឆ្នាំ នឹងបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាកំពុងកាន់អំណាចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ។ មូលហេតុ? ព្រោះលោក ហ្វិន ជឿលើអ្វីដែលលោកមើលឃើញជាក់ស្ដែង មិនមែនលើការសន្យាទេ។
លោកបាននិយាយកាលពីសប្ដាហ៍មុនខណៈចោលភ្នែកសម្លឹងមើលក្រុមកម្មករចម្ការកៅស៊ូវៀតណាមជិះទោចក្រយានយន្តឆ្ពោះទៅចម្ការកៅស៊ូដែលធ្លាប់ជាព្រៃក្រាស់ថា “ យើងនឹងបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រជាជន ទោះជាយើងដឹងថា មានបញ្ហាខ្លះៗក្នុងសង្គមក៏ដោយ”។
ទោះជាគណបក្សប្រឆាំងបានសន្យាផ្លាស់ប្ដូរគោលនយោបាយសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ដែលបានធ្វើឲ្យជនជាតិភាគតិចជាច្រើនបាត់បង់ដីដូនតារបស់ខ្លួននៅក្នុងខេត្តរតនគិរីក៏ដោយ ក៏លោកនៅតែគ្មានជំនឿលើការសន្យានេះដែរ។ លោកបាននិយាយខណៈកំពុងតែឈរក្រោមម្លប់តូបលក់គ្រឿងទេសសម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃតាមតំបន់ជនបទ ដូចជា បារី សាំង អង្ករ ភេសជ្ជ និងស្រាបៀថា “ យើងមានផ្លូវថ្នល់ហើយគ្មានសង្គ្រាមទេ”។
លោក ហ្វិន បានបន្តថា ប្រសិនបើគ្មានផ្លូវដីក្រហមសម្រាប់ធ្វើដំណើរមកកាន់តំបន់រស់នៅរបស់លោកទេនោះ ដីធ្លីទាំងឡាយ រាប់ទាំងដីរាប់ហិកតាដែលលោកបានបាត់បង់ដោយសារការចាប់យកទៅធ្វើជាចម្ការកៅស៊ូ ផង ប្រាកដជាគ្មានប្រយោជន៍អ្វីឡើយ។
ជាមួយនឹងកូនប្រាំពីរនាក់ក្នុងបន្ទុកនៅភូមិ អិន្ទ លោក ហ្វិន និយាយថា សន្លឹកឆ្នោតរបស់លោកក៏សម្រាប់មែកធាងដ៏សំខាន់មួយទៀតរបស់គណបក្សកំពុងកាន់អំណាចផងដែរ នោះគឺកាកបាទក្រហមកម្ពុជា។ លោកបាននិយាយថា “ នៅពេលយើងត្រូវការអាហារ ដូចជាពេលដែលមានគ្រោះទឹកជំនន់ជាដើម កាកបាទក្រហមតែងតែចុះមកជួយពួកយើង។ គណបក្សប្រជាជន និងកាកបាទក្រហមគឺតែមួយ ព្រោះពួកគេជាប្ដីនិងប្រពន្ធ” ដោយលោកបានសំដៅលើភរិយារបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺលោកស្រី ប៊ុន រ៉ានី និងតួនាទីរបស់លោកស្រីជាប្រធានកាកបាទក្រហមកម្ពុជា។
ទោះបីជាគណបក្សប្រជាជនមិនបានជួយការពារដីរបស់លោក ហើយលោកនិងប្រជាជនដទៃទៀតក្នុងភូមិនេះបានធ្វើការតវ៉ាដល់ទៅជាង១០ដងក៏ដោយ ក៏រូបលោកនៅតែបានបន្ទោសទាំងស្រុងលើក្រុមហ៊ុនចម្ការកៅស៊ូ ដែលជាផ្នែកនៃក្រុមហ៊ុន ហ៊ុងអាញ់ យ៉ាឡៃ មិនមែនរដ្ឋាភិបាលដែលជាអ្នកផ្ដល់អាជ្ញាបណ្ណឲ្យក្រុមហ៊ុននេះប្រែក្លាយវាទៅជាចម្ការកសិឧស្សាហកម្មដ៏ធំមួយទេ។
លោកបាននិយាយថា “ ដំណាំទាំងអស់គឺជារបស់ [ក្រុមហ៊ុន] វៀតណាម ហើយយើងគ្រាន់តែជាកម្មករប៉ុណ្ណោះ” ដោយលោកបានពន្យល់ថា ទោះបីជាមានការងារធម្មតានៅចម្ការទាំងនោះក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែការងារទាំងនោះមានប្រាក់ឈ្នួលទាប ហើយត្រូវធ្វើការច្រើនម៉ោងណាស់។ ប្រជាជនរស់នៅក្នុងភូមិ អិន្ទ បានកំណត់ជោគវាសនារបស់ខ្លួនរួចទៅហើយ ដោយលោកនិយាយថា “យើងសុខចិត្តបណ្ដោយទៅតាមដំណើរ។ យើងគ្មានជម្រើសទេ។ យើងមិនអាចយកឈ្នះពួកគេបានឡើយ”។
ផ្លូវថ្នល់ដែលជាចំណុចឆ្លងកាត់ក្បែរភូមិរបស់លោក ហ្វិន ធ្លាប់ជាផ្លូវដ៏សែនរលាក់ឆ្ពោះទៅឧទ្យានជាតិវីរៈជ័យ។ ប្រសិនបើយើងធ្វើដំណើរតាមផ្លូវតែមួយដែលសព្វថ្ងៃជាផ្លូវដីក្រហមរលោងស្រិលនោះ យើងនឹងបានទៅដល់ដីសម្បទានឯកជនជាច្រើន ដែលជាកន្លែងចតរថយន្តធុនធ្ងន់សម្រាប់ដឹកឈើ និងគ្រឿងចក្រនៅពីក្រោយប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យធ្វើពីឫស្សី ដោយមានបិទស្លាកព្រមានមិនឲ្យមានការចេញចូលដោយគ្មានការអនុញ្ញាត។
ប្រសិនបើអ្នកសួរលោក ហ្វិន អំពីការធ្វើដំណើរទៅឧទ្យាជាតិវីរៈជ័យ គាត់ប្រាកដជានិយាយថា បច្ចុប្បន្ននេះគ្មាននរណាទៅទីនោះទេ។លោកបាននិយាយថា “ ក្រុមហ៊ុនបានបិទផ្លូវនោះហើយ”។
លោក នង ដារិទ្ធ អភិបាលស្រុកអណ្ដូងមាស បានឲ្យដឹងថា ក្រុមហ៊ុនទទួលបានដីសម្បទាន ដូចជាក្រុមហ៊ុន ទ្រី ភាព នីហរ័ណអាហរ័ណ និងក្រុមហ៊ុន អាន ម៉ាឌី គ្រុប ជាដើមបានកសាងផ្លូវដល់ឧទ្យាន ដែលប្រជាជនក្នុងមូលដ្ឋានហៅថា កន្ទុយនាគនេះ។
លោក ដារិទ្ធ មានប្រសាសន៍ថា “ ក្រុមហ៊ុនទាំងនោះបានវិនិយោគក្នុងតំបន់នេះ ហើយបើគ្មានការអនុញ្ញាតពីពួកគេទេ យើងមិនអាចឆ្លងកាត់ប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនោះឡើយ” ដោយបន្ថែមថា ប្រជាជនក្នុងមូលដ្ឋាននៅតែអាចចេញចូលក្នុងភូមិរបស់ខ្លួនបានធម្មតាទេ។ ប៉ុន្តែសូម្បីតែសម្រាប់រុក្ខារក្សក្នុងឧទ្យាននេះ ការចេញចូលតាមផ្លូវនេះ គឺមិនងាយស្រួលដូចការធ្វើដំណើរកាត់តាមប្រទេសវៀតណាម រួចបត់ចូលក្នុងតំបន់កន្ទុយនាគ ប្រទេសកម្ពុជាវិញឡើយ។
ក្នុងឆ្នាំ២០០៤ តំបន់ត្រីកោណអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា ឡាវ វៀតណាម ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលទាំងបីបង្កើតឡើង ដើម្បីជាមធ្យោបាយក្នុងការទាញយកសក្ដានុពលសេដ្ឋកិច្ចក្នុងខេត្តតាមបណ្ដោយព្រំដែនដែលមានភ្នំខ្ពស់ៗ របស់ខ្លួននិងដើម្បីធ្វើសមាហរណកម្មជនជាតិភាគតិចទៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌នៃប្រទេសនីមួយៗ ។
ក្នុងរយៈពេលជិតមួយទសវត្សរ៍ចាប់តាំងពីថ្ងៃចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងបង្កើតតំបន់ត្រីកោណនេះមក ខេត្តរតនគិរី បានប្រែក្លាយពីខេត្តដែលស្ងាត់ជ្រងំ និងពិបាកធ្វើដំណើរទៅដល់ ទៅជាតំបន់មួយក្នុងចំណោមតំបន់អភិវឌ្ឍន៍លឿនបំផុតក្នុងប្រទេសនេះ ដោយសារវិនិយោគិនខ្មែរ និងបរទេសបាននាំគ្នាពពាក់ពពូនចូលមកទិញដីដើម្បីដាំកៅស៊ូ ដំឡូងមី ម្រេច និងស្វាយចន្ទី។ មួយផ្នែកធំនៃព្រៃសម្បូរជីវៈចម្រុះក្នុងខេត្តនេះ ដែលជនជាតិភាគតិចធ្លាប់បានធ្វើកសិកម្មពនេចរនោះ ឥឡូវនេះបានបាត់បង់អស់ហើយ។
ព្រៃទាំងនេះត្រូវបានជំនួសដោយដើមកៅស៊ូជាជួរៗ និងដំណាំលក់យកប្រាក់ចំណេញផ្សេងៗទៀត ដែលលាតសន្ធឹងគ្រប់ច្រកចេញពីក្រុង បានលុង ដែលជាកន្លែងក្រុមហ៊ុនគ្រឿងយន្តកសិកម្មយក្ស ចន ដៀ (John Deere) របស់សហរដ្ឋអាមេរិក បើកកន្លែងលក់ផលិតផលនៅជាយក្រុងនេះជាប់ឃ្លាំងចែកចាយយ៉ាងទំនើបរបស់ក្រុមហ៊ុនស្រាបៀរអង្គរ។ ហាងខារ៉ាអូខេ សណ្ឋាគារ និងក្លឹបរាត្រីធំៗលំដាប់ខ្ពស់ក៏មានទីតាំងស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយផ្លូវលេខ៧៨តែមួយនេះដែរ ដែលនេះជាភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ថា ឈ្មួញមួយចំនួនកំពុងទទួលបានផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចពីចម្ការកៅស៊ូទាំងនោះ។
លោក រម៉ាំ ធ្វែល អាយុ៥៤ឆ្នាំ ជាសមាជិកជនជាតិភាគតិចចារ៉ាយ មិនបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីតំបន់ “ ត្រីកោណកៅស៊ូ” ដែលកំពុងលេចធ្លោនេះទេ ទោះបីជាដីរាប់រយហិកតា ដែលធ្លាប់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ភូមិលោក ឥឡូវនេះកំពុងតែផ្ដល់ផលជាជ័រកៅស៊ូក្រាស់ដ៏មានតម្លៃក៏ដោយ។ លោកនិងប្រជាជនរាប់សិបនាក់ផ្សេងទៀតនៅភូមិ កងយុ ក្នុងស្រុកអូរយ៉ាដាវ បានតស៊ូតាមផ្លូវច្បាប់អស់រយៈពេលប្រាំបួនឆ្នាំ មកហើយដើម្បីទទួលបានមកវិញនូវដី៤៥០ហិកតា ដែលខ្លួននិយាយថា ត្រូវបានចាប់យកដោយប្អូនស្រីរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច។
មេធាវីរបស់ពួកគេបានប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំង ដោយសង្ឃឹមថា នឹងអាចទទួលបានយុត្តិធម៌ដែលមិនទំនងថាអាចទៅរួច ខណៈកម្មករចម្ការកៅស៊ូរបស់លោកស្រី គាត កុលណី ដែលត្រូវជាប្អូនស្រីរបស់លោក គាត ឈន់ បានប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំងដូចគ្នាក្នុងការដាំកៅស៊ូនៅលើដីរាប់រយហិកតា ដែលអ្នកភូមិចារ៉ាយ អះអាងថា ត្រូវក្រុមអ្នកស្រីប្លន់យកពីខ្លួន។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើអ្នកសួរលោក ធ្វែល ថា តើគាត់នឹងបោះឆ្នោតឲ្យអ្នកណានៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ខាងមុខនោះ គាត់នឹងផ្ដល់ចម្លើយមិនខុសពីលោក ហ្វិន នៅស្រុកអណ្ដូងមាសប៉ុន្មានទេ។
លោក ធ្វែល ដែលបោះឆ្នោតឲ្យលោក ហ៊ុន សែន ក្នុងការបោះឆ្នោតក្រោមការរៀបចំរបស់អ៊ុនតាក់ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ បាននិយាយបន្ទាប់ពីបានគិតអស់មួយសន្ទុះថា “ ខ្ញុំមិនទាន់ប្រាកដថា នឹងបោះឆ្នោតឲ្យអ្នកណាទេ។ ខ្ញុំមិនទាន់បានសម្រេចចិត្តឡើយ”។ សម្រាប់លោក ធ្វែល ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសរដ្ឋាភិបាលថ្មីនិងទុក្ខវេទនារបស់ប្រជាជនក្នុងភូមិរបស់លោក គឺមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងចម្ការកៅស៊ូនៅជាប់ភូមិផងរបងជាមួយទេ ថ្វីបើជាវាជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្អូនស្រីទេសរដ្ឋមន្ត្រីមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាក៏ដោយចុះ។ លោក ធ្វែល និយាយថា ការជ្រើសរើសរដ្ឋាភិបាលគឺជារឿងធំ ដោយបានពន្យល់ថា ការផ្លាស់ប្ដូរ គឺមិនប្រាកដថា ជារឿងល្អទេ។
លោក រម៉ាំ ណេត អាយុ៤២ឆ្នាំជាអ្នកជិតខាងរបស់លោក ធ្វែល ដែលបានបាត់បង់ដីដោយសារចម្ការកៅស៊ូរបស់លោកស្រី គាត កុលណី ដែរនោះ បាននិយាយថា “ ហេតុអ្វីយើងត្រូវបោះឆ្នោតឲ្យអ្នកផ្សេង? ហ៊ុន សែន បានកសាងផ្លូវ និងសាងសង់សាលារៀន។ តើបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រឆាំងបានប្រយោជន៍អ្វី”។
លោក ណេត ដែលជាតំណាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅក្នុង ភូមិនេះ បាននិយាយអំពីការបាត់បង់ដីរបស់ជនជាតិភាគ តិច រាប់ទាំងដីរបស់លោកផ្ទាល់ និងការតស៊ូតាមផ្លូវច្បាប់រយៈពេលប្រាំពីរ ឆ្នាំរវាងភូមិរបស់លោក និងលោកស្រី គាត កុលណី ក្នុងខេត្តរតនគិរីថា“ បញ្ហានេះត្រូវទុកឲ្យ តុលាការជាអ្នកដោះស្រាយ។ ប្រសិនបើយើងរួបរួមគ្នា [ ជាមួយរដ្ឋាភិបាល] យើងនឹងទទួលបានដំណោះស្រាយ” ដោយលោកបានពន្យល់ ថា ជម្រើសត្រឹមត្រូវបំផុតគួរតែជាការរក្សាជម្លោះ ដីធ្លីឲ្យស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
លោក បាននិយាយថា “ នៅទីនេះយើងធ្វើការរួមគ្នា ទាំងនៅថ្នាក់ភូមិ ថ្នាក់ឃុំ ថ្នាក់ស្រុក និងថ្នាក់ខេត្ត” ដោយបានបន្ថែមថា ភូមិរបស់លោកជាអ្នកបង្កបញ្ហាដោយខ្លួនឯងទេ។ លោក ណេត ប្រហែលជានិយាយត្រូវ ប្រសិនបើពុំមានការបែងចែករវាងរដ្ឋាភិបាល គណបក្សកំពុងកាន់អំណាច និងតុលាការ។
លោក ឆាយ ធី អ្នកសម្របសម្រួលរបស់អង្គការសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក ប្រចាំខេត្តរតនគិរី បានឲ្យដឹងថា ការយល់ឃើញរបស់ចាស់ទុំដើរតួនាទីសំខាន់ណាស់ ក្នុងវប្បធម៌កុលសម្ព័ន្ធនៅតាមតំបន់ភ្នំ ហើយបើទោះជាមានករណីចាប់យកដីធ្លីជា ច្រើនពីជនជាតិភាគតិចនៅក្នុងខេត្តនេះ ក៏ដោយ ក៏ប្រជាជននៅក្នុងភូមិ កងយុ និងតំបន់ផ្សេងៗទៀតនៅតែមានភក្ដីភាពចំពោះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដដែល។
ក្នុងទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ១៩៨០ គឺក្រោយការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម សមាជិកជនជាតិភាគតិចមួយចំនួនបានឡើងកាន់ តំណែងជាន់ខ្ពស់ក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលក្រោមរបបសាធារណ រដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ហើយភាគច្រើននៃមុខតំណែងជាន់ខ្ពស់ថ្នាក់ខេត្ត ជាធម្មតាស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់ជន ជាតិភាគតិចដែលជាសមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
ភក្ដី ភាពក្នុងជួរកុលសម្ព័ន្ធបានរាលដាលដល់ក្នុង ជួរគណបក្ស ហើយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា កន្លងមកទទួលបានការគាំទ្រខ្លាំងណាស់ក្នុង ខេត្តរតនគិរី ហើយបច្ចុប្បន្ននេះក៏នៅតែទទួលបានការគាំទ្រ ខ្លាំងដដែល ទោះបីជាមានបញ្ហាដីធ្លីខ្លាំងប៉ុណ្ណាក៏ដោយ ។ លោក ធី ដែលមានភរិយាជាជនជាតិភាគតិចចារ៉ាយនោះ បាននិយាយថា “ អភិបាល ស្នងការ អភិបាលស្រុក គឺសុទ្ធតែជាអ្នកភូមិកុលសម្ព័ន្ធ ដូច្នេះអ្វីដែលពួកគេធ្វើ គឺជួយគ្នាទៅវិញទៅមក”។
លោក ប៊ូ ឡាំ បេក្ខជនគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលឈរឈ្មោះដណ្ដើមអាសនៈសភាដែលមាន តែមួយសម្រាប់ខេត្តមណ្ឌលគិរីនោះ ក៏មានភាពទាក់ទាញខ្លាំងក្នុងចំណោមជនជាតិ ភាគតិចដែរ។ លោក ឡាំ គឺជាប្អូនប្រុសរបស់សមាជិកជើងចាស់ដ៏ ល្បីរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងជាមេដឹកនាំជនជាតិភាគតិចទំពួន គឺលោក ប៊ូ ថង ដែលបានរៀបចំការបះបោរប្រឆាំងរបបខ្មែរ ក្រហម និងដែលបាននាំជនជាតិភាគតិចរាប់ពាន់នាក់ទៅ កាន់កន្លែងមានសុវត្ថិភាពកាត់ព្រំដែនជាប់ ប្រទេសវៀតណាម ដោយបានជួយឲ្យពួកគេរួចផុតពីការកាប់ សម្លាប់ដែលបានកើតមាននៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។
លោក ប៊ូ ថង ដែលជាអតីតតំណាងរាស្ត្រមណ្ឌល រតនគិរី និងបច្ចុប្បន្នជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភា គឺជាមនុស្សជាទីគោរពរបស់ជនជាតិភាគតិចជា យូរមកហើយ។ លោក ឡាំ បានថ្លែងក្នុងកិច្ចសម្ភាសតាមទូរស័ព្ទកាលពី ថ្ងៃអាទិត្យថា “ គ្មានក្រុមហ៊ុនណាមួយបានទន្ទ្រាន ចូលកសិដ្ឋានរបស់អ្នកភូមិទេ ហើយសម្ដេច ហ៊ុន សែន នឹងមិនអនុញ្ញាតឲ្យក្រុមហ៊ុនណាមួយចាប់យកដី របស់ប្រជាជនឡើយ។ ប្រជាជនរបស់យើងនៅទីនេះមិនខ្វល់អំពីគណបក្ស ប្រឆាំងឡើយ”។
ក៏ប៉ុន្តែ លោក ឆាយ ធី បានឲ្យដឹងថា ការគាំទ្ររបស់ប្រជាជនក្នុងខេត្តនេះ ប្រហែលជាកំពុងផ្លាស់ប្ដូរហើយ ដោយលោកបានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា គណបក្សប្រឆាំងទទួលបានលទ្ធផលល្អជាងគណបក្ស ប្រជាជនកម្ពុជាក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ កាលពីឆ្នាំមុន ជាពិសេសគឺនៅក្នុងតំបន់មួយចំនួនដែលទំនាស់ដី ធ្លីបានផ្ទុះឡើង។ ហើយជនជាតិភាគតិចក៏មិនសូវមានមុខតំណែង ជាន់ខ្ពស់ថ្នាក់ខេត្តដូចមុនទៀតដែរ ដោយបច្ចុប្បន្ននេះខេត្តរតនគិរីមានលោក ប៉ាវ ហមផាន ដែលជាជនជាតិខ្មែរ ជាអភិបាលខេត្ត។
ភូមិឡាំ នៅក្នុងស្រុកអូយ៉ាដាវគឺជាតំបន់មួយដែលកេរ តំណែលរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានចាក់ឫសនៅ ក្នុងចំណោមជនជាតិភាគតិចរួចទៅហើយ។ អមជុំវិញទៅដោយដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែល ត្រូវបានផ្ដល់ឲ្យក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុក និងក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ជនជាតិភាគតិចចារ៉ាយនៅទីនេះបាននិយាយថា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមិនដែលមកអើតមើលពួកគេឡើយ គឺមានតែពេលមន្ត្រីទាំងនោះមកព្រមានពួកគេ មិនឲ្យតវ៉ាប្រឆាំងម្ចាស់ចម្ការកៅស៊ូ ប៉ុណ្ណោះ។
លោក សេវ វិញ ដែលអង្គុយនៅក្នុងចំណោមអ្នករស់នៅ ក្នុងភូមិឡាំ ដែលម្នាក់ៗសុទ្ធតែមានចិត្តអន្ទះសារចង់រៀប រាប់ប្រាប់អំពីរឿងអយុត្តិធម៌ជុំវិញការបាត់ បង់ដីរបស់ខ្លួននោះ បាននិយាយថា “ ខ្ញុំមិនចង់ឲ្យមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន បន្តកាន់អំណាចទេ។ ខ្ញុំចង់ឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរ”។ ខណៈការឈូសឆាយព្រៃដើម្បីយកដីដាំចម្ការ កៅស៊ូជុំវិញភូមិឡាំត្រូវបានបង្អង់ នោះ ពួកគេជឿថា វាគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយបញ្ឈប់ការរិះគន់ពី គោលនយោបាយសម្បទានដីរបស់រដ្ឋាភិបាល មុនការបោះឆ្នោតប៉ុណ្ណោះ។
ពួកគេបាននិយាយ ថា នៅពេលដែលការបោះឆ្នោតជាតិថ្ងៃទី ខែ២៨កក្កដាចប់រួចរាល់ អ្វីៗនៅក្នុងស្រុកនេះ នឹងវិលទៅរកភាពដើមវិញ ហើយនេះជាមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យពួកគេសម្រេច ចិត្តថា នឹងបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រឆាំង។ លោក វិញ ដែលសារភាពថា ខ្លួនមិនអាចបកស្រាយនិយមន័យនៃពាក្យប្រជា ធិបតេយ្យនោះ បាននិយាយថា “ យើងចង់ឃើញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិត ប្រាកដ” ប៉ុន្តែ លោកអាចពន្យល់បានថា តើអ្វីដែលមិនមែនជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
លោក បាននិយាយថា “ ខ្ញុំមិនអាចប្រាប់អ្នកបានថា ប្រជាធិបតេយ្យគឺជាអ្វីទេ ប៉ុន្តែយើងដឹងថា លទ្ធិកុម្មុយនីស្ដគឺជាអ្វី។ ដូច្នេះការផ្លាស់ប្ដូរគឺជាអ្វីដែលយើងចង់បាន ។ យើងដឹងថា ពួកកុម្មុយនីស្ដធ្វើការយ៉ាងម៉េច ហើយ។ ឥឡូវយើងចង់ឃើញអ្នកប្រជាធិបតេយ្យធ្វើ ការម្ដង ដើម្បីឲ្យបានដឹងថា តើពួកគេធ្វើការយ៉ាងម៉េច”។
លោក វិញ បាននិយាយថា គោលនយោបាយរដ្ឋាភិបាលស្ដីពីការលើកទឹកចិត្តឲ្យ មានការដាំកៅស៊ូជាមធ្យោបាយក្នុងការអភិវឌ្ឍ និងបង្កើតការងារទ្រង់ទ្រាយធំនៅតាម តំបន់ជនបទ គឺនៅមានភាពខ្វះចន្លោះច្រើន។
រំឭក ឡើងវិញពីទុក្ខវេទនារបស់សាច់ញាតិខ្លួនដែល រស់នៅក្បែរព្រំដែនវៀតណាមដែលជាកន្លែង ជនជាតិភាគតិចចារ៉ាយបាត់បង់ដីធ្លីរបស់ ខ្លួនកាលពីប៉ុន្មានទសវត្សរ៍មុន ដោយសារចម្ការកៅស៊ូនោះ លោកនិយាយថា ការធ្វើជាកម្មករស៊ីប្រាក់ឈ្នួលនៅលើចម្ការ កៅស៊ូ គឺមិនមែនជាមធ្យោបាយក្នុងការធ្វើឲ្យជីវភាពរស់ នៅប្រសើរឡើងទេ។
លោកនិយាយថា “ វៀតណាមពោរ ពេញទៅដោយចម្ការកៅស៊ូ ប៉ុន្តែពួកគេអភិវឌ្ឍដើម្បីតែផលប្រយោជន៍ខ្លួនឯង [ ម្ចាស់ចម្ការកៅស៊ូ] ប៉ុណ្ណោះ មិនមែនដើម្បីយើងទេ”។ លោកបានបន្ថែមថា ខ្លួនបានក្រើនរំឭកសហគមន៍ជនជាតិភាគតិច មួយចំនួនដូចជា សហគមន៍របស់លោក រម៉ាំ ហ្វិន នៅស្រុកអណ្ដូងមាសពីអ្វីដែលនឹងកើតឡើង ប្រសិនបើពួកគេមិនព្រមធ្វើការតវ៉ា។
លោក បាននិយាយថា “ ខ្ញុំបានស្ដីបន្ទោសពួកគេថា ពួកឯងគួរតែនាំគ្នាចេញមុខនិយាយប្រឆាំងភាព អយុត្តិធម៌។ ប្រសិនបើពួកឯងនៅតែរក្សាភាពស្ងាត់ស្ងៀម ដូច្នេះទៀត ពួកឯងប្រាកដជានឹងគ្មានអ្វីនៅសល់ ទាំងអស់។ ពួកឯងនឹងធ្វើជាកម្មកររបស់គេលើដីរបស់ ខ្លួនឯងអស់មួយជីវិត”។
លោក រម៉ា ស្វាត ជាអ្នកជិតខាងក្នុងវ័យ៤៧ឆ្នាំ មានយោបល់ផ្ទាល់ខ្លួនសម្រាប់សហគមន៍ជនជាតិ ភាគតិចដែលបានលក់ដីរបស់ខ្លួនដើម្បីទទួលបាន ការងារនៅលើចម្ការកៅស៊ូ។ លោកបាននិយាយថា “ ពួកគេមិនយល់ពីអនាគតទេ ហើយនឹងគ្មានអ្វីនៅសេសសល់សម្រាប់ចៅៗរបស់ខ្លួន ឡើយ ពេលពួកគេបាត់បង់ដីធ្លីអស់”។
នៅក្នុងលិខិតមួយច្បាប់ស្ដីអំពីតំបន់ត្រី កោណអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជាដែលត្រូវបានសរសេរកាលពីឆ្នាំ មុនដោយវិទ្យាស្ថាន Institute of Developing Economies-Japanese External Trade Organization សារព្រមានមួយត្រូវបានគេរាប់បញ្ចូល។
ដោយមានខ្លឹមសារថា “ ទោះបីជាការអភិវឌ្ឍតំបន់ត្រីកោណអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា ត្រូវបានរំពឹងថា នឹងនាំមកនូវផលប្រយោជន៍សម្រាប់ប្រជាជនក្នុង ខេត្ត ដូចជាការកើនឡើងនូវវិនិយោគទុន ពាណិជ្ជកម្ម និងឱកាសទទួលបានប្រាក់ចំណូលច្រើនជាងមុនក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែវាក៏មានផលប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជននៅ ក្នុងបណ្ដាខេត្តដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ត្រីកោណអភិវឌ្ឍ ន៍កម្ពុជានេះដែរ។
ផលប៉ះពាល់នោះមានដូចជា ការផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅរបស់សហគមន៍ក្នុងមូលដ្ឋាន ការរាលដាលនៃជំងឺឆ្លងផ្សេងៗ ការជួញដូរមនុស្ស ការធ្វើអាជីវកម្មខុសច្បាប់ និងការឡើងថ្លៃដីធ្លី។ ការអភិវឌ្ឍនេះក៏នឹងបង្កផលប៉ះពាល់បរិស្ថានផង ដែរ ក្នុងនោះមានដូចជាការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ដើម្បីទាញយកធនធានធម្មជាតិ
នៅក្នុងខេត្តទាំងនោះ និងការសឹករិចរិលនៃបរិស្ថានបណ្ដាលមកពី បញ្ហាកាកសំណល់ និងការបំពុល។ល។និង។ល។”
លោក រ៉េត រែន អាយុ៣៨ឆ្នាំបានផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅពីខេត្ត កំពង់ចាមមកស្រុកអូរជុំ ខេត្តរតនគិរីក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ដើម្បីធ្វើការនៅចម្ការកៅស៊ូដែលបានកើនឡើងយ៉ាង ច្រើនក្រោមស្លាកអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច។ បន្ទាប់ពីបានចំណាយពេលប្រាំឆ្នាំនៅក្នុងខេត្តរតនគិរី លោក រែន និងអ្នកជិតខាងរបស់លោកទទួលបានប្រាក់ចំណូលត្រឹមតែ មួយគ្រប់ប៉ុណ្ណោះ។
អង្គុយនៅខាងក្រៅបន្ទប់ធ្វើពីឥដ្ឋទំហំ៤គុណនឹង ៥ម៉ែត្រដែលជាកន្លែងលោករស់នៅជាមួយភរិយា បងប្អូនប្រុស និងកូនប្រុសវ័យជំទង់របស់ខ្លួនដែលសុទ្ធ តែមានមុខរបរជាអ្នកត្រងជ័រកៅស៊ូនោះ លោក រែន កំពុងរៀបចំខ្លួនទៅធ្វើការតាមវេណរបស់លោក ដែលចាប់ផ្ដើមនៅម៉ោង២រំលងអធ្រាត្រ និងបញ្ចប់នៅម៉ោង១០ព្រឹក ដែលជាពេលមានថ្ងៃក្ដៅពេកមិនអាចធ្វើការបាន ។
ការត្រងជ័រកៅស៊ូគឺជាការងារដែលត្រូវប្រើ កម្លាំងពលកម្មច្រើន ប៉ុន្តែលោក រែន និយាយថា ខ្លួនស៊ាំនឹងការធ្វើការរយៈពេលប្រាំពីរថ្ងៃ ក្នុងមួយសប្ដាហ៍ដោយគ្មានពេលឈប់សម្រាកទៅហើយ។ លោកក៏ស៊ាំនឹងសត្វពស់ដែលវារចូលក្នុងចម្ការ កៅស៊ូដែរ ហើយលោកកំពុងព្យាយាមបង្ការជំងឺគ្រុនចាញ់ដែល កំពុងរាតត្បាតក្នុងតំបន់នោះផងដែរ។
លោកបាននិយាយថា ប្រាក់ឈ្នួល១៦០ដុល្លារក្នុងមួយខែគឺបានត្រឹម តែមួយគ្រប់ប៉ុណ្ណោះ ដោយពន្យល់ថា លោកត្រូវចំណាយច្រើនបំផុតលើថ្លៃអាហារដែលលោក ត្រូវតែទិញទាំងស្រុង ព្រោះលោកគ្មានដីសម្រាប់ដាំដុះសូម្បីតែ បន្លែបង្ការតិចតួច។
លោកបាននិយាយថា “វាប្រសើរជាងប្រសិនបើយើងមានដីខ្លួនឯង។ បើមានដីយើងប្រាកដជាអាចពឹងផ្អែកលើខ្លួន ឯង ពុំ ចាំបាច់ពឹងលើអ្នកដទៃទេ”។ កង្វះដីធ្លីគឺជាមូលហេតុដែលបានជំរុញឲ្យលោក ផ្លាស់ទីលំនៅពីខេត្តកំពង់ចាមមកខេត្តរតនគិរី ហើយឥឡូវនេះ ក្ដីស្រមៃរបស់លោក រែន គឺការមានដីធ្លីនៅថ្ងៃណាមួយដើម្បីឲ្យលោកមាន លទ្ធភាពដាំដុះដំណាំ សាងសង់ផ្ទះ និងមានអ្វីសម្រាប់ចែកកូនចៅនៅពេលលោកចែកឋានទៅ។
លោក យៀក រិន អាយុ៥២ឆ្នាំ ដែលជាអ្នកជិតខាងរបស់លោក រែន បាននិយាយនៅប្លុកផ្ទះស្នាក់នៅដែលផ្ដល់ដោយចម្ការ កៅស៊ូថា ការងារត្រងជ័រកៅស៊ូគឺសម្រាប់តែអ្នកទាំង ឡាយណាដែលគ្មានដី និង “ គ្មានជម្រើស” ក្នុងឆាកជីវិតប៉ុណ្ណោះ។ លោកបាននិយាយអំពីការត្រងជ័រកៅស៊ូថា “ វាមិនដូចជាទាសករទេ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងមិនធ្វើការទេ គឺប្រាកដជាគ្មានអ្វីចិញ្ចឹមក្រពះឡើយ”។
លោក សៀង ហៀង ជាមេក្រុមនៅក្នុងចម្ការកៅស៊ូមួយកន្លែងបាន លើកឡើងថា កៅស៊ូនិងចម្ការកៅស៊ូផ្ដល់ប្រយោជន៍ ដល់ម្ចាស់របស់វាច្រើនណាស់ ប៉ុន្តែត្រង់ថា តើវាផ្ដល់ប្រយោជន៍ដល់ខេត្តរតនគិរីឬអត់នោះគឺជា រឿងមួយផ្សេង។
លោក ហៀង ដែលបានមករស់នៅទីនេះអស់រយៈពេល១០ឆ្នាំមកហើយ នោះ បានឃើញការផ្លាស់ប្ដូរច្រើនណាស់នៅក្នុងខេត្ត នេះ។ ឥឡូវឃើញមានរថយន្ត ទោចក្រយានយន្ត និងផ្ទះធំទ្រនំខ្ពស់។ លោកនិយាយថា “ ខេត្តនេះមានអ្នកមានច្រើន ក៏ប៉ុន្តែពុំមានការអភិវឌ្ឍច្រើនទេ” ដោយលោកបានចង្អុលទៅផ្លូវដីក្រហមមួយខ្សែជា ឧទាហរណ៍។ លោកបញ្ជាក់ថា “ ទ្រព្យធននៅខេត្តនេះគឺមានតែក្នុងចំណោមបុគ្គល ប៉ុណ្ណោះ”៕
ប្រែសម្រួលដោយ ភួន ច័ន្ទសេរីវុធ