ព្រះសង្ឃកម្ពុជាមួយអង្គបានសុគតនៅក្នុងរបបអាណានិគមបារាំងនាឆ្នេរសមុទ្រវៀតណាមអស់រយៈពេល៧០ឆ្នាំហើយគិតមកដល់ខែនេះ។ ប្រសិនបើព្រះអង្គនៅមានព្រះជន្ម ព្រះអង្គនឹងក្លាយជាកម្លាំងចលករយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងចលនាទាមទារឯករាជ្យរបស់កម្ពុជា។
ក្នុងឋានៈជានិមិត្តរូបអមតៈនៃការតស៊ូរើបម្រះ ការសុគតនៃព្រះសង្ឃព្រះនាម ហែម ចៀវ ក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៣ដោយសាររោគរាគមួល និងអាសន្នរោគនៅលើកោះអាណានិគម ពូឡូ កុងដូរេ (Poulo Condore) នៅតែស្ថិតក្នុងការចងចាំរបស់មនុស្សគ្រប់រូបរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។ ប្រវត្តិវិទូលោក ដេវីដ ឆានដ្លឺ (David Chandler) បាននិយាយថា ការចាប់ខ្លួនលោកគ្រូ ហែម ចៀវ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤២ បានធ្វើឲ្យមានបាតុកម្មជាទ្រង់ទ្រាយធំប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយគឺជា “ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់នៃប្រវត្តិសាស្ត្រប្រឆាំងបារាំងរបស់កម្ពុជា”។
ប្រវត្តិវិទូបារាំង ហង់រី ឡូកាដ (Henri Locard) បាននិយាយថា “អ្វី ដែលសំខាន់” នៅក្នុងបាតុកម្មនោះគឺការ “បង្ហាញពីដំណើររបស់កម្ពុជាឆ្ពោះទៅរកភាពទាន់សម័យ”។
លោក ប៉ាច ឈឿន ដែលដឹកនាំកម្លាំងបាតុកម្មទាមទារឲ្យដោះលែងព្រះសង្ឃ ហែម ចៀវ គឺជានិពន្ធនាយកកាសែតគាំទ្រឯករាជ្យនគរវត្តនាសម័យនោះ។
តុលាការយោធាបារាំងនៅទីក្រុងហូជីមិញបានដាក់បន្ទុកទោសទណ្ឌ និងកាត់ទោសប្រហារជីវិតលើលោកគ្រូ ហែម ចៀវ និងលោក ប៉ាច ឈឿន។ ក្រោយមកទោសប្រហារជីវិតនេះត្រូវបានប្តូរទៅជាទោសជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតវិញ។ នៅខណៈលោកគ្រូហែម ចៀវ មិននិមន្តចេញពីកោះពូឡូ កុងដូរេ លោក ប៉ាច ឈឿន បានគេចផុតពីពន្ធនាគារ ហើយទទួលបានសេរីភាពនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥។
ដោយប្រសូតនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៩៨ លោកគ្រូ ហែម ចៀវជាកូនប្រុសរបស់ចៅហ្វាយស្រុកពញាឮក្នុងខេត្តកណ្តាល។ ដោយត្រូវបានញ៉ូមប្រុសបញ្ជូនឲ្យទៅសិក្សាជាមួយសម្តេចព្រះសង្ឃ ជួន ណាត នៅឯទីក្រុងភ្នំពេញ ព្រះអង្គបានបួសនៅព្រះជន្ម២០វស្សានៅវត្តលង្ការ ហើយបានបញ្ចប់ការសិក្សាពីសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩២១។
នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ ក្រុមអាជ្ញាធរបារាំង ដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសនេះក្រោមសន្ធិសញ្ញាអាណាព្យាបាលឆ្នាំ១៨៦៣ បានបង្កើតវិទ្យាស្ថានព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយឧបត្ថម្ភគាំទ្រសាលាបាលី ដើម្បីជាមធ្យោបាយដឹកនាំអាចារ្យ និងដូនជីឲ្យចៀសផុតពីឥទ្ធិពលរបស់ថៃ និងសាបព្រោះអត្តសញ្ញាណព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏មានឥទ្ធិពលនៅឥណ្ឌូចិន។
ប្រទេសថៃបានកាន់កាប់ខេត្តជាច្រើននាភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជាអស់រយៈពេលជាច្រើនសតវត្សរ៍ ហើយឥទ្ធិពលរបស់ថៃលើភាពជាអាណានិគមរបស់ខ្លួន គឺជាប្រភពនៃភាពក្តៅក្រហាយរបស់បារាំង។ ផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្ត្ររបស់បារាំងរួមមានការបញ្ជូនព្រះសង្ឃទៅធ្វើធម្មទេសនាដល់ទាហាន នគរ បាល និងសាធារណជនខ្មែរ។
លោកគ្រូ ហែម ចៀវ ដែលមុននេះបានចូលរួមនៅក្នុងការប្រឹងប្រែងពង្រីកសាលានៅតាមវត្តអារាមនានានៅក្នុងតំបន់មួយនាខេត្តកំពត គឺជាព្រះសង្ឃមួយអង្គនៅក្នុងចំណោមព្រះសង្ឃ ដែលត្រូវបានបញ្ជូនទៅធ្វើធម្មទេសនានោះ។ លោកឡូកាដ បាននិយាយថា ស្របពេលជាមួយគ្នានោះដែរ មានវិវាទកើតឡើងក្នុងចំណោមអាចារ្យដូនជីរវាងអ្នកប្រពៃណីនិយម និងអ្នកទំនើបនិយម។
ក្រុមអ្នកទំនើបនិយមគិតថា ព្រះមហាក្សត្រ និងមេដឹកនាំនយោបាយមិនគួរប្រើអំណាចលើស្ថាប័នសាសនាទេ ចំណែកឯអ្នកប្រពៃណីនិយមវិញ គិតថាព្រះមហាក្សត្រគឺជាមេដឹកនាំសាសនា រហូតដល់ព្រះមហាក្សត្រចាំបាច់ត្រូវជ្រើសរើសធម៌ ដើម្បីទេសនានៅវត្តអារាមទៀតផង។ របបបារាំង ដែលគ្រប់គ្រងព្រះមហាក្សត្រ និងព្រះបរមរាជវាំង បានគាំទ្រអ្នកប្រពៃណីនិយម និងទស្សនៈរបស់ពួកគេ។ ព្រះសង្ឃ ហែម ចៀវ បានគិតអំពីការបំបែកតំបន់ និងរដ្ឋ និងសិទ្ធិរបស់កម្ពុជានៅក្នុងការដឹកនាំប្រទេសរបស់ខ្លួន។
លោកឡូកាដ បាននិយាយថា “លោកគ្រូហែម ចៀវគឺជា អ្នកធ្វើកំណែទម្រង់ និងជាមនុស្សជឿនលឿននៅក្នុងស្ថាប័នសាសនា និងមានគំនិតជឿនលឿនផ្នែកនយោបាយ ហើយគាត់យកចំណុចវិជ្ជមានទាំងពីរនេះមកបញ្ចូលគ្នា”។ លោកឡូកាដ បាននិយាយថា លោកគ្រូ ហែម ចៀវ ជាមនុស្សពូកែវោហារសាស្ត្រ ដែលទេសនាមិនចាំបាច់មានសៀវភៅធម៌ “នៅពេលនោះគាត់ជាមនោគមន៍វិទូ ដែលដាស់តឿនសតិអារម្មណ៍ប្រជាជនថា ភ្ញាក់ខ្លួនឡើង យើងមិនមែនកូនក្មេងទេ។ ចូរកំណត់តស៊ូ និងមានគំនិតជឿនលឿនឡើង”។
នៅពេលសួរថា តើប្រជាជនកម្ពុជាអាចយកឈ្នះលើអំណាចអាណានិគមបារាំងបានយ៉ាងណានោះ លោកគ្រូ ហែម ចៀវ បានលើកយកពុទ្ធឱវាទមកសម្តែង ដោយមានសង្ឃដិកាថា ការរួបរួមសាមគ្គីគ្នាធ្វើឲ្យយើងទទួលបានឯករាជ្យ។ ក្រុមអ្នក “ទំនើបនិយម” ដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយវិទ្យាស្ថានព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយសមាគមសិស្សនៅវិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវត្ថិផងដែរ និងជាមួយលោកប៉ាច ឈឿន កាសែតនគរវត្តរបស់លោក និងលោក សឺង ង៉ុកថាញ់។
លោក ឡូកាដ បាននិយាយថា ជាមេធាវីមួយរូប ដែលមានតួនាទីជាអនុប្រធានវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនា លោក សឺង ង៉ុកថាញ់ ហាក់ដូចជាមនុស្សតែម្នាក់ ដែលគាំទ្រឲ្យមានការប្រើអំពើហិង្សាប្រឆាំងបារាំង ដោយមានគំនិតយកឃាតករស៊ីឈ្នួលមកធ្វើការជាមួយពួកគេ។ លោកគ្រូ ហែម ចៀវ ប្រកាន់យកគោលការណ៍អហិង្សាយ៉ាងដាច់ខាត។
ជាអកុសល ចលនាទាមទារឯករាជ្យនេះ បានធ្វើឡើងស្របពេលមានភ្លើងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ដែលនៅពេលនោះបារាំងត្រូវបានដឹកនាំដោយរបបមួយ ដែលគាំទ្រណាហ្ស៉ីអាល្លឺម៉ង់ និងសម្ព័ន្ធមិត្តជប៉ុន។ នៅខណៈសង្គ្រាមបានផ្ទុះឡើងនៅអឺរ៉ុប របបនេះ បានតែងតាំងមន្ត្រីរបស់ខ្លួនឲ្យប្រចាំនៅឥណ្ឌូចិន នោះគឺទេសាភិបាល ហ្សង់ ដេកុក (Jean Decoux)។
ដូចលោកឡូកាដ បានដឹងក្នុងពេលស្រាវជ្រាវនៅប័ណ្ណសារដ្ឋានយោធាបារាំងដែរ តុលាការយោធាបារាំងបានចោទប្រកាន់លោកគ្រូ ហែម ចៀវ និងលោកប៉ាច ឈឿន ពីបទបំផុសបំផុលប្រឆាំងបារាំង និងរៀបចំផែនការបះបោរ ដើម្បីកម្ចាត់អាណានិគមបារាំងចេញពីកម្ពុជា។ លោកគ្រូ ហែម ចៀវ និងលោក ប៉ាច ឈឿន ក៏ត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទប្រើមន្តអាគម ដើម្បីបំបាំងកាយកងទ័ពកម្ពុជាផងដែរ។
លោកឡូកាដ បាននិយាយថា លោកគ្រូហែម ចៀវ បានស្មានទុកជាមុនអំពីការចាប់ខ្លួនព្រះអង្គនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤២ និងបានសរសេរផែនការលម្អិតសម្រាប់មហាបាតុកម្ម ដែលត្រូវធ្វើឡើងភ្លាមនៅពេលមានការចាប់ខ្លួនព្រះសង្ឃ។ បណ្តាំដំបូន្មានរបស់លោកគ្រូ ហែម ចៀវ មានខ្លឹមសារថា “ប្រសិនបើមានព្រះសង្ឃអង្គណាម្នាក់ត្រូវចាប់ខ្លួន យើងត្រូវតែផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាននេះភ្លាមទៅដល់គ្រប់វត្តអារាមទាំងអស់ ដើម្បីចេញមកប្រឆាំងនៅចំពោះមុខអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធ…សូមបង្ហាញពីសាមគ្គីភាព និងប្រកាសថា យើងមិនអាចឲ្យមានការធ្វើបាបព្រះសង្ឃអង្គណាឡើយ។ ប៉ុន្តែនៅពេលធ្វើមហាបាតុកម្ម សូមកុំប្រើអាវុធឲ្យសោះ”។
នៅពេលបារាំងដឹងថា ចលនាប្រឆាំងអាណានិគមកំពុងរៀបចំផែនការសកម្មភាព លោកគ្រូ ហែម ចៀវ ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅវត្តរបស់ព្រះអង្គដោយមន្ត្រីបារាំងមួយរូប និងលោក ទា សាន ដែលកាលនោះជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ និងធម្មការ។
លោកគ្រូ ហែម ចៀវ ត្រូវបានបារាំងបង្ខំដោះស្បង់ចីពរចេញ និងឲ្យស្លៀកសម្លៀកបំពាក់គ្រហស្ថ ដើម្បីចៀសវាងពីច្បាប់ហាមមិនឲ្យចាប់ខ្លួនព្រះសង្ឃ។
ដោយបានឮដំណឹងនេះ និងអនុវត្តតាមផែនការមហាបាតុកម្មរបស់លោកគ្រូ ហែម ចៀវ នៅថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤២ ព្រះសង្ឃប្រហែល៥០០អង្គ និងឧបាសកឧបាសិកាជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀត បាននិមន្ត និងដើរដង្ហែក្បួននៅតាមដងវិថីនានាក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញសំដៅទៅវិមានទេសាភិបាលបារាំងនៅក្បែរវត្តភ្នំ។ គោលដៅរបស់ពួកគេគឺទាមទារឲ្យមានការដោះលែងលោកគ្រូហែម ចៀវ។
លោក ប៉ាច ឈឿន ដែលដឹកនាំការដង្ហែក្បួននេះ ត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលក្នុងបរិវេណវិមាននេះ ប៉ុន្តែត្រូវចាប់ខ្លួនភ្លាមៗ។ ការប៉ះទង្គិចគ្នាបានកើតឡើងរវាងក្រុមអាជ្ញាធរ និងបាតុករ ហើយក្រុមនគរបាលបានប្រើដំបងឆក់។ ដោយសារតែព្រះសង្ឃរាប់រយនាក់ ដែលបាននិមន្តចូលរួមក្នុងក្បួនដង្ហែនេះ កាន់តាំងយូរនោះ មហាព្រឹត្តិការណ៍ប៉ះទង្គិចគ្នានេះត្រូវបានគេហៅថា “សង្គ្រាមឆត្រ”។
លោក ប៉ាច ឈឿន និងលោក នួន ដួង ជាអតីតព្រះសង្ឃ ដែលបើកហាងលក់កង់មួយកន្លែង ហើយក៏ជាមនុស្សម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នករៀបចំក្បួនមហាបាតុកម្មនេះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅតុលាការបារាំងជាមួយលោកគ្រូ ហែម ចៀវ។ពួកគេប្រហែលជាត្រូវដោះលែងវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥។ លោក សឺង ង៉ុកថាញ់ ដែលបានជួយរៀបចំបាតុកម្មនេះ មិនបានចូលរួមឡើយ។ ក្រោយពីលាក់ខ្លួនក្នុងបរិវេណប៉ុស្ត៍នគរបាលរបស់ជប៉ុន គាត់បានលួចគេចចេញពីប្រទេស។
លោកឡូកាដ បាននិយាយថា ក្នុងក្រសែភ្នែកក្រុមអាជ្ញាធរបារាំង “លោកគ្រូ ហែម ចៀវ បានប្រព្រឹត្តបទល្មើសធ្ងន់នោះគឺការរំលោភលើអធិបតេយ្យភាព និងអំណាចរបស់បារាំង។ “ ការកាត់ទោសមិនសមហេតុផលរបស់តុលាការយោធាបារាំងលើក្រុមអ្នកស្នេហាជាតិខ្មែរនេះ គឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ជូរចត់សម្រាប់អាណានិគមរបស់បារាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា” ប៉ុន្តែជាទម្លាប់ដ៏អាក្រក់នៃរបបបារាំង ដែលពោរពេញទៅដោយការសង្កត់សង្កិននោះ។ មរណភាពរបស់លោកគ្រូ ហែម ចៀវ គឺជាការបាត់វីរបុរសដ៏ឆ្នើម ដែលបានត្រួសត្រាយអនាគតរបស់ប្រទេសកម្ពុជានៅរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ក្រោយមក៕ សាវតា