ដោយមានអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាច្រើនធ្វើពហិការច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មី ក្រុមការងារធ្វើកំណែទម្រង់ច្បាប់បោះឆ្នោតមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានរៀបចំសិក្ខាសាលាមួយនៅរដ្ឋសភា កាលពីម្សិលមិញ ដើម្បីការពារច្បាប់ថ្មីដ៏ចម្រូងចម្រាសនេះដែលពួកគេលើកឡើងថា នឹងធ្វើឲ្យគុណភាពនៃការបោះឆ្នោតនាពេលអនាគតប្រសើរឡើង។
កាលពីប្រាំពីរខែកន្លងមកនេះ លោកឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ប៊ិន ឈិន និងលោក គួយ ប៊ុនរឿន មន្ត្រីរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានដឹកនាំក្រុមការងារតាក់តែងច្បាប់បោះឆ្នោតឡើងវិញក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងកាលពីថ្ងៃទី២២ ខែកក្កដា ដែលបញ្ចប់ការធ្វើពហិការមិនចូលសភារបស់គណបក្សប្រឆាំង ដែលអះអាងថា ការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីឆ្នាំ២០១៣មានការលួចបន្លំ។
ក្រុមការងារនេះដែលដំបូងឡើយបានជួបពិភាក្សាគ្នាកាលពីថ្ងៃទី១១ខែសីហា បានបញ្ចប់សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីដើម្បីបង្កើតគណៈកម្មការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ដែលមានសមាជិកមកពីគណបក្សទាំងពីរចូលរួមកាលពីថ្ងៃទី៨ ខែធ្នូ ហើយបានបញ្ចប់ការធ្វើសេចក្តីព្រាងច្បាប់បោះឆ្នោតដែលមានស្រាប់ឡើងវិញកាលពីថ្ងៃសុក្រ។
បទប្បញ្ញត្តិមួយចំនួននៅក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោតដែលត្រូវបានកែប្រែកំពុងរងការរិះគន់ រួមទាំងការផាកពិន័យដ៏ធ្ងន់ធ្ងររបស់ច្បាប់នេះលើអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលណាដែល “ប្រមាថ” គណបក្ស ឬក៏បង្ហាញ “ពីការលម្អៀង” អំឡុងយុទ្ធនាការបោះឆ្នោតផងដែរ ប៉ុន្តែ មន្ត្រីរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានជំទាស់ អំឡុងសិក្ខាសាលាកាលពីម្សិលមិញថា ច្បាប់ថ្មីនេះធ្វើឲ្យមានភាពប្រសើរទៅវិញទេ។
លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលជាអ្នកចរចាម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកចរចានានារបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិអំឡុងការធ្វើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ឡើងវិញបានលើកឡើងថា ការបង្កើត គ.ជ.ប.ថ្មី ដោយមានមន្ត្រីមកពីគណបក្សផ្សេងចូលរួមជាជាងមកតែពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានោះនឹងជួយកុំឲ្យមានការលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោតកើតឡើងម្តងទៀតដូចកាលពីឆ្នាំ២០១៣ ។
លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ បានមានប្រសាសន៍ថា “រឿងផ្សេងមួយទៀតដែលខុសគ្នាស្រឡះពីច្បាប់បោះឆ្នោតចាស់ គឺបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោត។ នេះគឺជាចំណុចមួយសំខាន់ណាស់។ខ្ញុំចង់សង្កត់ធ្ងន់ដល់អ្នកចូលរួមក្នុងសិក្ខាសាលានេះថា យើងនឹងធ្វើបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតថ្មីដោយមានការកំណត់អត្តសញ្ញាណច្បាស់លាស់ដូចជា មានស្នាមមេដៃ និងបិទរូបថតជាដើម”។
សមាជិកសភាមកពីគណបក្សប្រឆាំងរូបនេះបានលើកឡើងថា ការកំណត់អត្តសញ្ញាណច្បាស់លាស់នេះអាចជួយក្នុងការទប់ស្កាត់កុំឲ្យអ្នកបោះឆ្នោតមានឈ្មោះលើសពីមួយនៅក្នុងបញ្ជីអ្នកបោះឆ្នោត ហើយវាអាចកាត់បន្ថយការលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោតបានយ៉ាងច្រើន។
លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ បានលើកឡើងបន្ថែមថា “នេះគឺជាបញ្ហាថ្មីមួយដែលអាចកាត់បន្ថយឈ្មោះស្ទួនគ្នា។ យើងអាចទប់ស្កាត់ការជាន់ឈ្មោះស្ទួនគ្នាបានរហូតដល់ទៅជិត៩៩ភាគរយដោយផ្អែកលើស្នាមមេដៃ និងការភ្ជាប់រូបថតមកជាមួយ”។
គ.ជ.ប.ថ្មីដែលមានសមាជិកមកពីគណបក្សទាំងពីរចូលរួមនឹងមានសមាជិកចំនួនប្រាំបួនរូបដោយបួនរូបមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បួនរូបទៀតមកពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ រីឯសមាជិកចុងក្រោយគឺជាសមាជិក”អព្យាក្រឹត្យ” ដែលនឹងមានការបោះឆ្នោតយ៉ាងតឹងរឹុង និងត្រូវបានជ្រើសរើសដោយគណបក្សទាំងពីរ។
លោក កើត រិទ្ធ រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងយុត្តិធម៌ដែលជាអ្នកចរចារបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានលើកឡើងថា អ្នកដែលជាសមាជិក គ.ជ.ប.នឹងបាត់បង់សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួន ហើយត្រូវតម្រូវឲ្យលាលែងជាផ្លូវការពីគណបក្សណាមួយដើម្បីបង្ហាញអព្យាក្រឹត្យភាព។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “សមាជិកទាំងអស់របស់ គ.ជ.ប. ត្រូវតែលាលែងពីបក្សរបស់ខ្លួនដើម្បី អនុញ្ញាតឲ្យពួកគេអាចបំពេញការងាររបស់ខ្លួនបាន។ ហេតុអ្វីបានជាពួកគេចាំបាច់ត្រូវតែលាលែង? វាគឺជាដំណើរការដើម្បីធ្វើឲ្យស្ថាប័ននេះមានអព្យាក្រឹត្យភាព”។
ដល់ពេលវគ្គសំណួរចម្លើយ បន្ទាប់ពីការធ្វើបទបង្ហាញរបស់មន្ត្រីគណបក្ស លោក ហ្សង់ហ្វ្រង់ស័រ កូតាំង (Jean-Francois Cautain) ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហភាពអឺរ៉ុបបានឡើងសួរសំណួរអំពីភាពចាំបាច់នៃមាត្រា៨៤ ក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោតជាតិ។
ក្នុងចំណោមបញ្ហាផ្សេងៗ មាត្រា៨៤ហាមអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមិនឲ្យ “ប្រើពាក្យដោយផ្ទាល់ ឬប្រយោល ឬក៏សារដែលប្រមាថគណបក្សណាមួយ ឬបេក្ខភាពណាមួយ”។ ឬក៏ហាមមិនឲ្យ “ចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ណាមួយដែលគាំទ្រ ឬបង្ហាញពីភាពលម្អៀងចំពោះ ឬប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពណាមួយ ឬបេក្ខភាពណាម្នាក់”។
មាត្រានេះស្ថិតក្នុងចំណោមបទបញ្ញត្តិ ដ៏ចម្រូងចម្រាសជាច្រើនទៀតក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មីដោយអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលបុគ្គលិករបស់ខ្លួនប្រឈមនឹងការផាកពិន័យជាទឹកប្រាក់ពី២.៥០០ដុល្លារ ដល់៥.០០០ដុល្លារពីបទរំលោភច្បាប់នេះ បានលើកឡើងថា ច្បាប់នេះត្រូវបានតាក់តែងឡើងដើម្បីបំបិទសេរីភាពពួកគេអំឡុងយុទ្ធនាការបោះឆ្នោត។
មិនយូរប៉ុន្មានបន្ទាប់ពីលោក កូតាំង បានលើកឡើងពីបញ្ហានេះ លោក ឈាង វុន អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋសភា និងជាសមាជិកសភាមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានងើបឡើងហើយហាក់បីដូចជាចង់សួរតបវិញមុនពេលរិះគន់ការសួរសំណួររបស់ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហភាពអឺរ៉ុបរូបនេះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ចាំបាច់ត្រូវធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពសម្រាប់ភាគីទាំងពីរ ពីព្រោះអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនធ្វើការដោយមាននិន្នាការនយោបាយ។ ពួកគេយកលុយពីខាងក្រៅដើម្បីធ្វើសកម្មភាពវាយប្រហារគណបក្សប្រជាជន ហើយពិតណាស់យើងដឹងរឿងនោះ។ វាហាក់ដូចជាមានការរឹតបន្តឹង [លើការបញ្ចេញមតិ] ប៉ុន្តែតាមពិតសេចក្ដីព្រាងច្បាប់នេះគ្រាន់តែតាក់តែងឡើងដើម្បីបង្ហាញថា សិទ្ធិរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលមានព្រំដែនកំណត់ប៉ុណ្ណាប៉ុណ្ណោះ”។
កាលពីថ្ងៃអាទិត្យ លោក គល់ បញ្ញា ប្រធានគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា (ខុមហ្វ្រែល) បានចាត់ទុកច្បាប់បោះឆ្នោតដែលត្រូវបានធ្វើកំណែទម្រង់នេះថា អាក្រក់ជាងច្បាប់ដើមទៅទៀត ដោយលោកបានលើកឡើងពីបទប្បញ្ញត្តិមួយចំនួន រួមទាំងអំណាចថ្មីដ៏ទូលំទូលាយដែលអាចដកសិទ្ធិគណបក្សនយោបាយមិនឲ្យឈរឈ្មោះបោះឆ្នោត និងផ្ដន្ទាទោសអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតផ្លូវការផងដែរ។
ទោះជាយ៉ាងណា លោក អេង ឆៃអ៊ាង តំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានចូលរួមការពារច្បាប់នេះជាមួយលោក ឈាង វុន កាលពីម្សិលមិញ ដោយមានប្រសាសន៍ថា អ្នកដែលអះអាងថាច្បាប់នេះគឺជាដំណើរថយក្រោយជាជាងការធ្វើកំណែទម្រង់នោះ គឺខុសហើយ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ខ្ញុំឮថា អ្នកខ្លះនិយាយថា ច្បាប់ថ្មីនេះអាក្រក់ជាងច្បាប់ចាស់ ប៉ុន្តែខ្ញុំអាចនិយាយបានថា អ្នកដែលនិយាយបែបនេះគឺមិនទាន់បានអានច្បាប់នេះចប់នៅឡើយទេ។ គ្មានការរឹតបន្តឹងសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិទេ។ វាគ្រាន់តែហាមអង្គការសង្គមស៊ីវិលមិនឲ្យធ្វើសកម្មភាពដោយការលម្អៀងប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍ អំឡុងពេលធ្វើយុទ្ធនាការបោះឆ្នោតជាដើម បើអង្គការសង្គមស៊ីវិលណាមួយប្រើប្រាស់យានយន្តរបស់ខ្លួន ដើម្បីធ្វើយុទ្ធនាការសម្រាប់គណបក្សណាមួយ ឬជួយរៀបចំយុទ្ធនាការបម្រើឲ្យគណបក្សណាមួយនោះ វាគឺជាការលម្អៀង”។
លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ តំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានថ្លែងទៅកាន់អ្នកចូលរួមថា គ.ជ.ប.ថ្មី ដែលមានសមាសភាពមកពីគណបក្សទាំងពីរនឹងអាចបង្កើតបានភ្លាមៗក្រោយពីច្បាប់ថ្មីនេះត្រូវបានបោះឆ្នោតសម្រេចដោយរដ្ឋសភា ដែលលោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សប្រឆាំងមានប្រសាសន៍ថា អាចនឹងធ្វើឡើងនៅខែនេះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា “បន្ទាប់ពីច្បាប់ថ្មីនេះត្រូវបានដាក់ឲ្យអនុវត្ត គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍នឹងប្រកាសជ្រើសរើសបេក្ខភាពដែលប្រាថ្នាចង់ធ្វើជាសមាជិក គ.ជ.ប. ហើយវាអាចមានរយៈពេល១០ថ្ងៃរហូតដល់ការប្រកាសបេក្ខភាព”។
លោកស្រី ពុង ឈីវកេក ប្រធានអង្គការសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្រុកលីកាដូ ត្រូវបានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជាសមាជិក (អព្យាក្រឹត) របស់គ.ជ.ប. ប៉ុន្តែពេលនេះគេមិនដឹងច្បាស់ថា តើលោកស្រីនឹងទទួលយកមុខតំណែងនេះឬក៏អត់នោះទេ។
លោកស្រីបានទទួលយកតំណែងនេះជាសាធារណៈកាលពីឆ្នាំមុន ដោយមានលក្ខខណ្ឌថា លោកស្រីអាចអនុវត្តការងារនេះបានដោយមានអភ័យឯកសិទ្ធិដូចតំណាងរាស្ត្រសម្រាប់ការពារខ្លួនពីការផ្តន្ទាទោស ជាលក្ខខណ្ឌមួយដែលទាំងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានច្រានចោល។ លោកស្រីក៏នឹងត្រូវប្រកាសបោះបង់សញ្ជាតិបារាំង និងកាណាដារបស់លោកស្រីផងដែរ ដោយសារតែច្បាប់ថ្មីហាមឃាត់អ្នកមានសញ្ជាតិពីរមិនឲ្យចូលបម្រើការងារនៅក្នុង គ.ជ.ប.។
ប្រសិនបើលោកស្រីមិនទទួលយកតំណែងនេះទេនោះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនឹងត្រូវចូលតុចរចាជាថ្មី ដើម្បីស្វែងរកបេក្ខភាពមួយរូបទៀតដែលគណបក្សទាំងពីរអាចទទួលយកបានដូចគ្នា។
នៅឯសន្និសីទកាសែតដែលធ្វើឡើងភ្លាមៗក្រោយពីសិក្ខាសាលាកាលពីម្សិលមិញ សម្ព័ន្ធអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលហៅខ្លួនឯងថា សម្ព័ន្ធកំណែទម្រង់បោះឆ្នោត (ERA) ដែលបានដឹកនាំការធ្វើពហិការមិនចូលរួមសិក្ខាសាលាកាលពីម្សិលមិញ ដោយអះអាងថា វាជាការពិគ្រោះយោបល់គួរឲ្យអស់សំណើចនោះ បានលើកឡើងថា គួរតែមានការពិគ្រោះយោបល់ជាសាធារណៈឲ្យបានហ្មត់ចត់ជាងនេះ មុនពេលសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ទាំងនេះក្លាយជាច្បាប់។
លោក គល់ បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍នៅក្នុងសន្និសីទកាសែតនោះថា ជាកង្វះការទទួលខុសត្រូវដែលមានតែគណបក្សពីរតាក់តែងច្បាប់នេះឡើងវិញ ដោយស្ទើរតែគ្មានការចូលរួមពីភាគីផ្សេងៗទៀត។
លោកក៏បានរិះគន់ការរឹតបន្តឹងលើអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលបង្ហាញការគាំទ្រដល់បេក្ខជន ឬគណបក្សនយោបាយអំឡុងពេលបោះឆ្នោតផងដែរ ដោយលើកឡើងថា អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនមានអំណាច និងគាំទ្រឬជួយបេក្ខជនធ្វើយុទ្ធនាការ។
លោកមានប្រសាសន៍ទៀតថា ” គាំទ្របេក្ខភាពស្ត្រីឬយុវជនគឺជាការខុសច្បាប់។ និយាយជារួម ពួកគេហាមឃាត់យើងមិនឲ្យជួយអ្នកនយោបាយ និងបេក្ខជនទន់ខ្សោយដែលត្រូវការឲ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិលជួយ”។
លោកក៏បានលើកឡើងដែរថា ផ្នែកខ្លះនៃច្បាប់ថ្មីនេះហាក់ដូចជាមានការលម្អៀង ពិបាកនឹងយល់ប្រឆាំងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ដោយគូសបញ្ជាក់ពីការហាមអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមិនឲ្យធ្វើ ” ការស្ទង់មតិ ដែលបម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍ឲ្យគណបក្សណាមួយ”។ លោកបានចោទសួរថា ” ហេតុអីគ្រាន់តែយើងធ្វើការស្ទង់មតិដើម្បីដឹងពីស្ថានភាពរបស់គណបក្សនីមួយៗមិនបាន? ហេតុអីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមិនអាចធ្វើរឿងនេះបាន?”៕ សុខុម