គ្រួសារភាគច្រើនដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយខ្សែទឹកខាងក្រោមនៃទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំដំបូងគេបង្អស់របស់កម្ពុជា មានស្ថានភាពយ៉ាបយឺនជាងមុនពេលមានគម្រោងនេះទៅទៀត នេះបើយោងតាមការសិក្សាថ្មីមួយធ្វើឡើងដោយក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវអង់គ្លេស ដែលជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់បន្ថែមទៀតលើប្រជាពលរដ្ឋក្នុងមូលដ្ឋាន ខណៈរដ្ឋាភិបាលត្រៀមជំរុញការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំមួយ។
កាលពីឆ្នាំមុនក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវមកពីសាកលវិទ្យាល័យក្រុងឡុងដ៍ (University of London) ដោយមានជំនួយពីវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (Cambodia Development Research Institute) បានស្ទង់មតិគ្រួសារនៅក្នុងភូមិចំនួនប្រាំដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយខ្សែទឹកខាងក្រោមចាប់ពីទំនប់វារីអគ្គិសនីកំចាយកម្លាំង១៩៣មេហ្គាវ៉ាត់នៅក្នុងខេត្តកំពត ដែលបានចាប់ផ្ដើមដំណើរការពេញលេញនៅក្នុងឆ្នាំ២០១១។
ដោយប្រើពាក្យថា តួអង្គដើម្បីសំដៅដល់បណ្ដាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងទីភ្នាក់ងាររបស់រដ្ឋាភិបាល អ្នកស្រាវជ្រាវទាំងនេះបានសរសេរថា “ជាគម្រោងទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំដំបូងគេបង្អស់នៅកម្ពុជា ទំនប់កំចាយគឺជាករណីសាកល្បងដ៏សំខាន់មួយដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីផលប៉ះពាល់ក្រោយគម្រោង និងវិធីដែលប្រជាពលរដ្ឋក្នុងមូលដ្ឋាន និងតួអង្គស្ថាប័នដឹងពីផលប៉ះពាល់ទាំងនោះ”។
យោងតាមលទ្ធផលស្រាវជ្រាវរបស់ពួកគេ ដែលនឹងត្រូវចុះផ្សាយក្នុងព្រឹត្តិបត្រ “គោលនយោបាយថាមពល” (Energy Policy) ក្នុងពេលឆាប់ៗខាងមុខនេះ បានឲ្យដឹងថា ករណីសាកល្បងនេះជាសញ្ញាមិនល្អសម្រាប់កម្ពុជា។
ពួកគេបានសរសេរទៀតថា “គ្រួសារភាគច្រើនកំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហានៅឡើយពាក់ព័ន្ធការបាត់បង់របរចិញ្ចឹមជីវិតដោយមិនទទួលបានសំណងសមរម្យ ឬមិនទទួលបានសំណងសោះ។ លើសពីនេះទៅទៀត អត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើនចេញពីការសាងសង់ទំនប់ដែលអ្នកសាងសង់ និងរដ្ឋាភិបាលបានសន្យាជាមួយប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋានអំឡុងពេលប្រជុំពិភាក្សាគ្នានោះ គឺមិនដែលមានឡើយ”។
ការសិក្សានេះបន្ទោសភាគច្រើនទៅលើការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន (EIA) មិនស្មោះត្រង់មួយមុនពេលសាងសង់ ដែលមិនបានពន្យល់អំពីវិធានការលម្អិតក្នុងការកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់ទៅលើប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន និងការសន្យាទាំងនោះដែលមិនធ្លាប់ធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ។
ផលប៉ះពាល់ក្នុងមូលដ្ឋានមិនធ្ងន់ធ្ងរនោះទេ។ ក្នុងចំណោមភូមិទាំងប្រាំដែលត្រូវបានស្ទង់មតិ គ្រួសារភាគច្រើននៅក្នុងភូមិចំនួនពីរ រកចំណូលបានភាគច្រើនពីការដាំទុរេន និងដំណាំផ្លែឈើផ្សេងៗទៀត។ ពួកគាត់និយាយថា ខ្លួនទទួលបានសំណងសម្រាប់ដំណាំដែលបាត់បង់របស់ពួកគាត់ ហើយគិតថា ជារួមទំនប់នេះគឺជារឿងល្អ។
ប៉ុន្តែសម្រាប់គ្រួសារភាគច្រើននៅក្នុងភូមិចំនួនបីផ្សេងទៀតពឹងផ្អែកលើការប្រមូលផលពីឫស្សី និងអនុផលផ្សេងៗទៀតពីព្រៃឈើដែលត្រូវទឹកជន់លិចដោយសារអាងស្តុកទឹកនៃទំនប់នេះ។
អ្នកស្រាវជ្រាវទាំងនេះសរសេរទៀតថា ”និយាយជាទូទៅ អ្នកភូមិក្រីក្របំផុតដែលពឹងផ្អែកខ្លាំងលើអនុផលព្រៃឈើសម្រាប់ជីវភាពរស់នៅ សុទ្ធតែយល់ឃើញដូចៗគ្នាថា គម្រោងនេះមានតែនាំមកនូវផលប៉ះពាល់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចពាក់ព័ន្ធការបាត់បង់ប្រាក់ចំណូល”។
ខុសពីកសិករដាំដំណាំផ្លែឈើដទៃទៀត ពួកគាត់គ្មានដីឯកជនដើម្បីទាមទារនឹងគេទេ ដូច្នេះហើយទើបពួកគាត់មិនទទួលបានសំណង។
ការសិក្សានេះបង្ហាញថា ខណៈទំនប់នេះជួយបញ្ចុះតម្លៃអគ្គិសនីនៅកន្លែងផ្សេងទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គ្មានគ្រួសារណាមួយនៅក្នុងភូមិទាំងប្រាំយល់ថា ខ្លួនទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ឡើយ។
លទ្ធផលនៃការសិក្សានេះគាំទ្រការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយដែលវេទិកាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល (NGO Forum) ជាសម្ព័ន្ធអង្គការដ៏ធំមួយ បានធ្វើឡើងទៅលើផលប៉ះពាល់ក្នុងមូលដ្ឋានដែលបង្កឡើងដោយទំនប់នេះកាលពីឆ្នាំ២០១៣។ លទ្ធផលសិក្សានេះបង្ហាញថា ជាឧទាហរណ៍ ក្នុងចំណោមអ្នកប្រមូលផលឫស្សីនៅក្នុងតំបន់នោះ សមាមាត្រចំណូលដែលតិចជាង៥ដុល្លារក្នុងមួយថ្ងៃ នៅមុនពេលចាប់ផ្ដើមការសាងសង់ទំនប់នេះ បានកើនឡើងពី៥៣ភាគរយដល់៧៩ភាគរយនៅពេលក្រោយមក។
អ្នកស្រី ប៊ូ សៅរី ដែលរស់នៅក្នុងភូមិមួយក្នុងចំណោមភូមិដែលក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវបានចុះទៅដល់ដើម្បីធ្វើការសិក្សាចុងក្រោយនេះ ប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតដោយការកែច្នៃឫស្សីធ្វើជាកន្ត្រក និងផលិតផលផ្សេងៗទៀត។
អ្នកស្រីបានលើកឡើងកាលពីម្សិលមិញថា មុនពេលទំនប់វារីអគ្គិសនីសាងសង់ អ្នកស្រីជិះកង់ដើររកឫស្សីក្នុងចម្ងាយ៦ ឬ៧គីឡូម៉ែត្រ។ ឥឡូវព្រៃទាំងនោះត្រូវបានជន់លិច ហើយអ្នកស្រីត្រូវជិះម៉ូតូ ឬកាណូតក្នុងចម្ងាយពី១០ទៅ២០គីឡូម៉ែត្រទើបអាចរកបានឫស្សី។
អ្នកស្រីបាននិយាយថា ”អ្នកភូមិក្នុងសហគមន៍មិនទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីទំនប់វារីអគ្គិសនីកំចាយទេ។គ្មានអគ្គិសនីប្រើប្រាស់ហើយយើងកាន់តែលំបាកជាងមុន ព្រោះលំបាកដើររកឫស្សី។ វាធ្វើឲ្យយើងជួបការលំបាក ហើយយើងមិនទទួលបានអ្វីសោះពីទំនប់វារីអគ្គិសនី”។
អ្នកស្រី ប៊ូ សៅរី បាននិយាយទៀតថា អ្នកស្រី និងអ្នកដើររកឫស្សីផ្សេងៗទៀត មិនត្រូវបានរាប់បញ្ចូលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងផ្តល់ប្រាក់សំណងឡើយ ហើយថា អ្នកស្រីជឿជាក់ថា យ៉ាងហោចណាស់ក៏រដ្ឋាភិបាលអាចជួយរកការងារផ្សេងឲ្យពួកគាត់ដែរ។
លទ្ធផលនៃការសិក្សាលើទំនប់វារីអគ្គិសនីកំចាយ ស្រដៀងទៅនឹងលទ្ធផលនៃការសិក្សាផ្សេងៗទៀតដែលពាក់ព័ន្ធចម្ការកសិពាណិជ្ជកម្មជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស។ខណៈរដ្ឋាភិបាលគំាទ្រចម្ការទាំងនេះថា ជាមធ្យោបាយដើម្បីជួយឲ្យសហគមន៍ជនបទរួចផុតពីភាពក្រីក្រ ការសិក្សាទាំងអស់លើផលប៉ះពាល់បង្ហាញថា អ្នកភូមិមូលដ្ឋានតែងតែជួបការលំបាកជាងមុន ត្រូវគេទន្ទ្រានយកដីស្រែ និងព្រៃជាថ្នូរនឹងការផ្តល់ការងារដែលទទួលបានថ្លៃកម្លាំងពលកម្មទាប និងមិនទៀងទាត់ពីក្រុមហ៊ុនដែលធ្វើឲ្យពួកគាត់បាត់បង់លំនៅដ្ឋាន។
ការសិក្សាចុងក្រោយនេះធ្វើឡើយចំពេលដែលរដ្ឋាភិបាលខិតខំជំរុញឲ្យបង្កើតទំនប់វារីអគ្គិសនីឲ្យបានកាត់តែច្រើនដើម្បីធ្វើឲ្យតម្លៃអគ្គិសនី [ដែលមានតម្លៃខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមតម្លៃក្នុងតំបន់] ចុះថោក។ ទំនប់វារីអគ្គិសនីកំចាយទើបតែជាទំនប់វារីអគ្គិសនីដំបូងប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានដាក់ឲ្យដំណើរការពេញលេញ។ក្នុងចំណោមគម្រោងថាមពលចំនួន១៨ដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការសាងសង់ ឬការពិចារណាឲ្យបញ្ចប់ត្រឹមឆ្នាំ២០២០ មាន១២ជាគម្រោងទំនប់វារីអគ្គិសនី។
ក្រុមអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវដែលនៅពីក្រោយការសិក្សាលើទំនប់វារីអគ្គិសនីកំចាយបានរកឃើញថា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមានការគិតគូរពីផលប៉ះពាល់ក្នុងមូលដ្ឋានបង្កឡើងដោយគម្រោងនេះតិចជាងអ្នកភូមិ ឬអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ហើយលើកឡើងថា ទង្វើបែបនេះនឹងមិនផ្លាស់ប្តូរឡើយនៅក្នុងបណ្ដាគម្រោងនាពេលខាងមុខ។ ពួកគេបានផ្តល់អនុសាសន៍ថា អត្ថប្រយោជន៍មូលដ្ឋាន និងជាតិត្រូវថ្លឹងថ្លែងឲ្យស្មើគ្នា។
លោក ឌិត ទីណា អ្នកនាំពាក្យក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល បានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយតាមទូរស័ព្ទទេ ហើយក៏មិនបានឆ្លើយនឹងសំណួរដែលគេផ្ញើតាមរយៈអីុម៉េលដែរ។
លោក សំ វិចិត្រ ប្រធានមន្ទីររ៉ែ និងថាមពលខេត្តកំពត ក៏បានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយដែរ។
លោក ខូយ ឃុនហួ អភិបាលខេត្តនេះ បានច្រានចោលការសិក្សាចុងក្រោយនេះយ៉ាងដាច់អហង្ការ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ”វាខុស ហើយជាការបំផ្លើស ព្រោះគ្មានផលប៉ះពាល់ [អវិជ្ជមាន] លើការប្រកបរបរប្រចាំថ្ងៃរបស់អ្នកភូមិទេ។ អ្នកភូមិអាចទៅរកឫស្សីបានដូចមុនដដែល”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា ទំនប់វារីអគ្គិសនីនេះ បានជួយធ្វើឲ្យលែងមានទឹកជំនន់ដែលតែងតែជន់លិចក្រុងកំពត ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ហើយថា គ្រួសារដែលរស់នៅក្រោមខ្សែទឹក ត្រូវបានលើកទឹកចិត្តឲ្យលក់របស់របរផ្សេងៗ ហើយបង្កើតផលិតផលដោយដៃសម្រាប់លក់ឲ្យភ្ញៀវទេសចរ៕ សុខុម និង ស៊ុយឈាង