យោងតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវថ្មីមួយធ្វើឡើងដោយអង្គការសេរីភាពខាងសារព័ត៌មានចំនួនពីរបានឲ្យដឹងថា ជាទូទៅប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរចាត់ទុកសេចក្តីរាយការណ៍ព័ត៌មាន របស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយថា ជាការពិត ហើយទោះបីជាការពឹងផ្អែកលើអីុនធឺណិតដើម្បីទទួលបានព័ត៌មានមានការកើនឡើងក៏ដោយ ក៏ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើននៅតែទទួលបានព័ត៌មានពីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែរ។
ដោយរួមសហការជាមួយអង្គការរាយការណ៍គ្មានព្រំដែន (Reporters Without Borders) ជាអង្គការការពារសេរីភាពខាងសារព័ត៌មានដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងប៉ារីស មជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ (CCIM) កាលពីម្សិលមិញ បានចាប់ផ្តើមដំណើរការគេហទំព័រ ” Who Owns The Media” ជាគម្រោងសិក្សាស្រាវជ្រាវរយៈពេលបីខែដែលសន្និដ្ឋានថា “ទីផ្សារប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាត្រូវបានក្តោបក្តាប់” នៅក្នុងដៃរបស់មនុស្សមួយចំនួនតូច។
លោកស្រី ក្លូស៊ីល ឡឺកូស (Clothilde Le Coz) ជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់របស់គម្រោង នេះបានសង្កត់ធ្ងន់ថា ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះមិនវិភាគលើខ្លឹមសារព័ត៌មានទេ ប៉ុន្តែ បន្តបង្ហាញអំពីការរកឃើញតាមរយៈសុភាសិតថា “មានលុយអាចប្រើខ្មោចកិនម្សៅបាន”។
ដោយសំដៅលើក្រុមហ៊ុនមួយគ្រប់គ្រងដោយលោក គិត ម៉េង ជាទីប្រឹក្សារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលគ្រប់គ្រងបណ្តាញទូរទស្សន៍ដ៏មានប្រជាប្រិយភាពដូចជា MyTV CTN និង CNC លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “អ្នកមានក្រុមហ៊ុនធំៗចំនួនបួន ឬម្ចាស់ដែលផ្សព្វផ្សាយទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋ៨៣,៤ភាគរយ។ ក្នុងចំណោមនោះ ក្រុមហ៊ុនប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយធំជាងគេនៅកម្ពុជាបានទាក់ទាញទាញប្រជាពលរដ្ឋចំនួន៤៧,៧ភាគរយ”។
សេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានមួយនៅពេលចាប់ផ្តើមបើកការដំណើរការគេហទំព័រនេះមានខ្លឹមសារដូច្នេះថា “នេះធ្វើឲ្យលោក គិត ម៉េង ដែលជាម្ចាស់ក្រុមហ៊ុនមួយរូបក្នុងចំណោមម្ចាស់ក្រុមហ៊ុនប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត មានឥទ្ធិពលខ្លាំងយ៉ាងលើមតិសាធារណជននៅកម្ពុជា”។
យោងតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះបានឲ្យដឹងបន្តថា លោក អឹុង ឆៃងួន ម្ចាស់ស្ថានីយទូរទស្សន៍ ហង្ស មាស ដែលមិនពាក់ព័ន្ធរឿងនយោបាយទាក់ទាញទស្សនិកជនបានច្រើនជាងគេទី២ បន្ទាប់មកទៀតគឺកូនស្រីរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន គឺលោកស្រី ហ៊ុន ម៉ាណា ដែលគ្រប់គ្រងស្ថានីយ ទូរទស្សន៍បាយ័ន និងកាសែតកម្ពុជាថ្មី ហើយបន្ទាប់មកទៀតនោះ គឺលោក សេង ប៊ុនវ៉េង ម្ចាស់ស្ថានីយវិទ្យុ ABC ដែលរងការបន្ទោសពីរដ្ឋាភិបាល បន្ទាប់ពីលើកឡើងតាមរលកធាតុអាកាសថា “ឈាមនឹងហូរដាបផ្លូវ” ប្រសិនបើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិឈ្នះការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៣។
លោកស្រី ឡឺកូស បានមានប្រសាសន៍ទៀតថា “មានម្ចាស់ក្រុមហ៊ុនចំនួនបួនដែលមានឥទ្ធិពលលើទស្សនិកជនភាគច្រើន ដូច្នេះវាមានផលប៉ះពាល់លើលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និងភាពឯករាជ្យរបស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ”។
ការសិក្សានេះបានរកឃើញថា ក្នុងចំណោមម្ចាស់ផ្សព្វផ្សាយធំៗចំនួន២៧ មានម្ចាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងតិចចំនួន៨ មានទំនាក់ទំនងជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា (ត្រូវបានតែងតាំងជាទីប្រឹក្សាឬទទួលបានបៀវត្សរ៍ពីរដ្ឋាភិបាល)ខណៈម្ចាស់ពីររូបទៀតមានទំនាក់ទំនងជាមួយគណបក្សប្រឆាំង និងប្រាំបួននាក់ផ្សេងទៀតគឺជា “អ្នកជំនួញ ឬឧកញ៉ា ដែលប្រឡូកក្នុងឆាកនយោបាយ”។
ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះបានរកឃើញទៀតថា ម្ចាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលគ្រប់គ្រងផ្នែកទាំងអស់នៃប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមានដូចជាស្ថានីយទូរទស្សន៍ ស្ថានីយវិទ្យុ កាសែត និងគេហទំព័រ គឺកម្រមានណាស់ ប៉ុន្តែមានតែលោកស្រី ហ៊ុន ម៉ាណា និងលោក សាយ ឈុំ អនុប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះដែលមានភាពសកម្មនៅក្នុងផ្នែកទាំងបួននេះ។
លោកស្រី ក្លូស៊ីល ឡឺកូស បានលើកឡើងថា ខ្លឹមសារព័ត៌មានដែលផ្សព្វផ្សាយដោយប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានាជាទូទៅត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាការពិត។
លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានការជឿទុកចិត្តខ្លាំងណាស់លើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។ ហេតុដូច្នេះហើយអ្វីដែលបានអាន អ្វីដែលបានទស្សនា និងអ្វីដែលបានស្តាប់ គឺមានការជឿជាក់ខ្លាំងណាស់។ ប្រជាពលរដ្ឋមិនសូវជាមានមន្ទិលសង្ស័យនោះឡើយ ហេតុដូច្នេះបើនិយាយដល់ភាពជាម្ចាស់ឬការក្តោបក្តាប់ វាពិតជាមានបញ្ហានៅក្នុងបរិបទនេះ”។
ច្បាប់សារព័ត៌មានឆ្នាំ១៩៩៥ចែងថា គ្មានបុគ្គលណាអាចគ្រប់គ្រងកាសែតលើសពីពីរបានឡើយ ហើយថា គ្មានជនបរទេសណាអាចគ្រប់គ្រងទីផ្សារលើពី២០ភាគរយបាននោះទេ ដោយវាមានការធានានូវពហុប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក សុក សំអឿន អ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់ដែលជាទីប្រឹក្សាគេហទំព័រ “Who Own The Media ” នេះបានលើកឡើងនៅក្នុងពិធីកាលពីម្សិលមិញថា ច្បាប់នេះមិនមានសេចក្តីលម្អិតគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការគ្រប់គ្រងទីផ្សារប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពឡើយ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “នៅក្នុងច្បាប់នេះពាក្យថាម្ចាស់មានន័យយ៉ាងណានោះមិនទាន់ច្បាស់ទេ។ តើមានភាគហ៊ុនប៉ុន្មាន? តើសំដៅលើនាយកប្រតិបត្តិ ឬក្រុមប្រឹក្សានាយក? វាក៏មិនទាន់ច្បាស់ដែរ ហេតុដូច្នេះអំណាចគឺប្រគល់ទៅឲ្យក្រសួងព័ត៌មានជាអ្នកវាយតម្លៃ”។
វាគ្មិនម្នាក់ទៀតក្នុងពិធីនេះគឺលោក សយ សុភាព ម្ចាស់គេហទំព័រដើមអម្ពិលដ៏មានប្រជាប្រិយភាព និងជាស្ថាបនិកដែលមានភាគហ៊ុននៅក្នុងគេហទំព័រ Fresh News ហើយបើយោងតាមមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ លោកគឺជាបុគ្គលិក មួយរូបនៅក្រសួងព័ត៌មាន។ លោក សយ សុភាព ត្រូវលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ឲ្យធ្វើជាអ្នកសម្របសម្រួលនយោបាយហើយបានរងការចោទប្រកាន់ជាយូរមកហើយថា បង្ហាញពីភាពលម្អៀងលើគណបក្ស ប្រជាជនកម្ពុជាតាមរយៈផ្នែកនិពន្ធរបស់លោក។
ដោយឆ្លើយតបនឹងសំណួរអំពីភាពលម្អៀង របស់លោក លោក សយ សុភាព បានលើកឡើង ថា “គេធ្លាប់និយាយថា លោក សយ សុភាព មានទំនាក់ទំនងជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា តែតាមពិតទៅខ្ញុំមានទំនាក់ទំនងជាមួយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិច្រើនជាងទៅវិញទេ”។
លោកបានបន្ថែមថា “បងប្អូនទាំងអស់អាចនិយាយបានថា ប្រសិនបើគ្មានការរិះគន់រដ្ឋាភិបាលអ៊ីចឹងយើងមិនអាចមានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានទេ ប៉ុន្តែ នៅកម្ពុជាវាផ្សេង។ យើងនៅកម្ពុជា យើងកំពុងដើរតាមជំហានកូនក្មេង ប្រសិនបើយើងចង់រិះគន់រដ្ឋាភិបាល យើងត្រូវតែមានវិធីច្បាស់លាស់ក្នុងការរិះគន់”។
នៅជាប់លោក សយ សុភាព គឺលោកស្រី ជា ស៊ុនដាណែត ស្ថាបនិកមណ្ឌលព័ត៌មានស្ត្រីកម្ពុជាដែលគេស្គាល់ថា ជាវិទ្យុមណ្ឌលព័ត៌មានស្រ្តីកម្ពុជា FM102 ។ នៅពេលសួរថាតើបញ្ហាអ្វីដែលលោកស្រីជួបប្រទះក្នុងការរក្សាសុចរិតភាពនៅមណ្ឌលព័ត៌មានរបស់លោកស្រី លោកស្រីបានលើកឡើងថា បញ្ហា ដ៏ធំគឺការរក្សាបុគ្គលិក ខណៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលមានខ្នងក្រាស់ និងជះលុយខ្លាំងបានឈានចូលមកក្នុងទីផ្សារ។
លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “នៅពេលឧកញ៉ាៗ ចាប់ផ្តើមបើកស្ថានីយទូរទស្សន៍ ពួកគេឲ្យប្រាក់ខែទ្វេដង ហើយទាញបុគ្គលិករបស់ខ្ញុំ”។ លោកស្រីបានបន្ថែមថា ជំហររបស់អ្នកស្រីមិនព្រមផ្សព្វផ្សាយឲ្យក្រុមហ៊ុនស្រាបៀរ ឬក្រុមហ៊ុនបារី ធ្វើឲ្យលោកស្រីមិនអាចប្រកួតប្រជែងនឹងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលទើបតែឈានជើងចូល ទីផ្សារបានឡើយ។
កាសែត Khmer Times ដែលចាងហ្វាង គឺលោក T. Mohan បានបង្ហាញភាពលម្អៀងលើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅក្នុងទំព័របញ្ចេញ មតិប្រចាំថ្ងៃ និងទូរទស្សន៍ PNN ដែលគ្រប់គ្រងដោយលោក លី យ៉ុងផាត់ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានទាក់ទាញបុគ្គលិកពីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមួយចំនួនពេលឈានជើងចូលទីផ្សារកាលពីពីរឆ្នាំមុន។
លោក ម៉ៃ ទិត្យថារ៉ា អ្នកយកព័ត៌មានដ៏ចំណានមកពីកាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ បានផ្លាស់ទៅកាសែត Khmer Time ជាមួយអ្នករួមការងារមួយចំនួនទៀត។
លោកបានប្រាប់អ្នកចូលរួមកាលពីម្សិល មិញថា ខណៈលោក T. Mohan ចាំតែទទួលអីុម៉េលផ្ទៃក្នុង គាត់មិនសូវជាធ្វើការងារប៉ុន្មានទេនៅខាងផ្នែកនិពន្ធ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “យើងមិនទទួលបានព័ត៌មានត្រឡប់ពីចាងហ្វាងទេប៉ុន្តែ យើងទទួលបានព័ត៌មានត្រឡប់ពីខុទ្ទកាល័យរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ពួកគេបានប្រាប់យើងពេលពួកគេគិតថា រឿងមានកំហុស ប៉ុន្តែចាងហ្វាងប្រាប់យើងឲ្យទុកដដែល”។
លោក សេក បរិសុទ្ធ ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាក្រមសីលធម៌សារព័ត៌មានកម្ពុជាត្រូវបានសួរថា តើ លោកគិតថា អ្នកយកព័ត៌មានគួរតែប្រកាសពីទំនាក់ទំនងផ្នែករបស់ខ្លួនពេលសរសេរអត្ថបទនយោបាយឬយ៉ាងណា។ លោកបានលើកឡើងថា នៅក្នុងករណីទំព័របញ្ចេញមតិ មានត្រឹមតែឈ្មោះគឺគ្រប់គ្រាន់ហើយ។
លោកបានលើកឡើងថា “លុះត្រាតែអ្នកគឺជាអ្នកយកព័ត៌មានថ្មីសុទ្ធសាធ បើធ្លាប់មានឈ្មោះហើយ សាធារណជនស្គាល់រួចទៅហើយ អំពីទំនាក់ទំនងផ្នែកនយោបាយរបស់អ្នក។ ប្រសិនបើអត្ថបទនោះជាអត្ថបទព័ត៌មាន ការពិតនៅតែជាការពិត។ មានការពិតតែមួយប៉ុណ្ណោះ ហើយប្រសិនបើមិនបំពេញតាមវិជ្ជាជីវៈ វាមានន័យថា អ្នកមិនគោរពក្រមសីលធម៌”៕ ស៊ុយឈាង