លទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិប្រជាពលរដ្ឋរវាងខែមករា និងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៣ ឃើញថា ខុសគ្នាឆ្ងាយណាស់ ដោយចំនួនប្រជាពលរដ្ឋ ដែលជឿថា ប្រទេសកម្ពុជាកំពុងបោះជំហានក្នុងផ្លូវត្រូវ បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង ខណៈចំនួនប្រជាពលរដ្ឋដែលគិតថា កម្ពុជាកំពុងដើរផ្លូវខុសបានកើនឡើង នេះបើយោងតាមរបាយការណ៍ថ្មីមួយ។
ថ្លែងនៅរាជធានីភ្នំពេញក្នុងឱកាសចេញផ្សាយលទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិប្រជាពលរដ្ឋប្រចាំឆ្នាំ កាលពីម្សិលមិញ អ្នកស្រី Jessica Keegan នាយកប្រចាំប្រទេសនៃវិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិ ហៅកាត់ថា IRI បានឲ្យដឹងថា ការធ្លាក់ចុះគួរឲ្យកត់សម្គាល់ដែលជាការធ្លាក់ចុះខ្លាំងបំផុតគិតចាប់តាំងពី ពេល IRI ចាប់ផ្ដើមធ្វើការស្ទង់មតិក្នុងឆ្នាំ២០០៦ ពោលគឺពី៧៩ភាគរយមកត្រឹម៥៥ភាគរយនេះ គឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីបំណងប្រាថ្នាឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរ។
ការធ្លាក់ចុះនេះគឺដោយសារតែការកើនឡើងគួរឲ្យកត់សម្គាល់នូវចំនួនប្រជាពលរដ្ឋដែលជឿថា កម្ពុជាកំពុងបោះជំហានក្នុងផ្លូវខុស ពោលគឺពី២០ភាគរយក្នុងខែមករាឆ្នាំ២០១៣ ដល់៤៣ភាគរយគិតត្រឹមខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៣ដែលជាពេលគាប់ជួនជាមួយនឹងការចេញផ្សាយលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតដ៏ចម្រូងចម្រាសកាលពីខែកក្កដានិងនៅពេលដែលកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលប្រើអំពើហិង្សាបង្ក្រាបអ្នកប្រឆាំង។
ក្នុងចំណោមអ្នកដែលជឿថា ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅក្នុងផ្លូវខុស ៣០ភាគរយបានកម្ពុជាស្ថិតនៅក្នុងផ្លូវខុស ៣០ភាគរយបានលើកឡើងពីអំពើពុករលួយ ១៨ភាគរយអំពីរឿងបក្ខពួកនិយម ហើយ១៦ភាគរយទៀតនិយាយថា ការបំផ្លាញបរិស្ថានគឺជាហេតុផលចម្បងដែលធ្វើឲ្យខ្លួនយល់ថា ប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវមានការផ្លាស់ប្ដូរ។
ដោយឡែក ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនចាត់ទុកជាឧទាហរណ៍បង្ហាញថា ប្រទេសកម្ពុជា កំពុងដើរផ្លូវត្រូវក្នុងនោះរួមមានការកសាងផ្លូវថ្នល់(៧២ភាគរយ) សាលារៀន(៥៧ភាគរយ) និងមណ្ឌលសុខភាព (២៧ភាគរយ)។
ប៉ុន្តែ នៅពេលត្រូវបានសួរថា តើអ្វីទៅជាកត្តាសំខាន់បំផុតដែលធ្វើឲ្យខ្លួនសម្រេចចិត្តថាត្រូវបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សមួយណានោះ ៤៦ភាគរយបាននិយាយថា “ ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវការការផ្លាស់ប្ដូរជាចាំបាច់”។ អ្នកបោះឆ្នោតប្រហែល៦៤ភាគរយនិយាយថា ខ្លួនបានសម្រេចចិត្តតាំងពីមុនខែមករា ឆ្នាំ២០១៣ថា តើត្រូវបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សមួយណាក្នុងការបោះឆ្នោតខែកក្កដានោះ។
អ្នកស្រី Jessica Keegan បានមានប្រសាសន៍ថា “ វាច្បាស់ណាស់ថា អារម្មណ៍និងឥរិយាបថរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាបានផ្លាស់ប្ដូរក្នុងរយៈពេលប្រាំបួនខែចុងក្រោយនេះ។ ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាមានការមិនពេញចិត្តកាន់តែខ្លាំងឡើងៗចំពោះការវិវឌ្ឍន៍របស់ប្រទេសនេះជាងកាលពីមួយឆ្នាំមុន។ក្នុងការស្ទង់មតិនេះ អារម្មណ៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតែមានលក្ខណៈវិជ្ជមាន ប៉ុន្តែមិនមានប្រជាពលរដ្ឋច្រើនទេដែលមានអារម្មណ៍បែបនេះ។ មានប្រជាពលរដ្ឋតិចតួចណាស់ ដែលយល់ថា ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅក្នុងផ្លូវត្រូវ។លទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិនេះក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីបំណងប្រាថ្នាឲ្យមានកំណែទម្រង់ប្រជាធិបតេយ្យផងដែរ”។
អ្នកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “ ពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រែប្រួលនេះវាច្បាស់ណាស់ថា មានព្រឹត្តិការណ៍សង្គម និងនយោបាយមួយចំនួនដែលបានកើតឡើងនៅប្រទេសកម្ពុជា គិតចាប់ពីថ្ងៃចេញផ្សាយលទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិលើកចុងក្រោយមក”។
អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា “ ការច្របាច់បញ្ចូលគ្នារវាងគណបក្សប្រឆាំង ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តរបស់លោក សម រង្ស៊ី ការប្រើបណ្ដាញភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងសង្គម និងការចែករំលែកព័ត៌មានកាន់តែទូលំទូលាយឡើង ព្រមទាំងការបោះឆ្នោតដែលមានភាពចម្រូងចម្រាសខ្លាំង គឺសុទ្ធតែជាព្រឹត្តិការណ៍គួរឲ្យកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងនៅប្រទេសកម្ពុជា គិតចាប់ពីថ្ងៃចេញផ្សាយលទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិលើកក្រោយបំផុតរបស់យើង ហើយពុំគួរមើលរំលងចំណុចនេះទេនៅពេលនិយាយពីការដើរផ្លូវត្រូវ ឬផ្លូវខុស។
ការស្ទង់មតិដែលបានធ្វើឡើងដោយមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់ ហៅកាត់ថា CAS នេះ គឺធ្វើឡើងចន្លោះថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ដល់ថ្ងៃទី១០ ខែវិច្ឆិកា នៅទូទាំង២៤រាជធានី ខេត្ត ដោយមនុស្ស២.០០០នាក់ដែលមានអាយុចាប់ពី១៨ឆ្នាំឡើងត្រូវបានស្នើឲ្យបញ្ចេញមតិពាក់ព័ន្ធនឹងគណបក្សនយោបាយ បញ្ហាផ្សេងៗ បទពិសោធន៍នៃការបោះឆ្នោតរបស់ពួកគេការធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនារកសំឡេងឆ្នោត និងការប្រើប្រាស់អ៊ីនធើណិត។
ប្រជាពលរដ្ឋ៤៨ភាគរយដែលត្រូវបានស្ទង់មតិមានការអប់រំត្រឹមថ្នាក់បឋមសិក្សា ៥០ភាគរយជាកសិករ និង៤៨ភាគរយជាអ្នកដែលរកប្រាក់ចំណូលបានចន្លោះពី១០១ដុល្លារដល់៣០០ដុល្លារក្នុងមួយខែ។ ភាគច្រើនក្នុងចំណោមពួកគេ ពោលគឺ២៤ភាគរយ មានអាយុចន្លោះពី៣០ទៅ៣៩ឆ្នាំ។
IRI បានឲ្យដឹងតាមរយៈសេចក្ដីជូនដំណឹងមួយថា “ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាកំពុងកាន់អំណាចត្រូវប្រជាពលរដ្ឋមើលឃើញថា ធ្វើបានល្អខាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ វិស័យអប់រំ ការបង្ក្រាបបទល្មើសនិងការជួញដូរគ្រឿងញៀន និងការការពារនូវរបបរាជានិយម។សម្រាប់គណបក្សប្រឆាំងវិញ អ្នកឆ្លើយតបជឿជាក់លើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១២លើបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិសេរីភាព សិទ្ធិរបស់កម្មករ កម្មការិនី និងតម្លៃស្បៀងអាហារ។ទាក់ទិននឹងសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិនេះដែរ អ្នកចូលរួមឆ្លើយតបជិតពាក់កណ្ដាល (៤៩ភាគរយ) គាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ជាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា (៣៤ភាគរយ) ។
សេចក្ដីជូនដំណឹងនេះមានខ្លឹមសារបន្តថា “ពាក់ព័ន្ធនឹងការការពារសិទ្ធិមនុស្ស គណបក្សសង្គ្រោះជាតិមានការគាំទ្រគួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺ៥១ភាគរយទល់នឹង៣៥ភាគរយ ហើយទាក់ទិននឹងការការពារសិទ្ធិកម្មករកម្មការិនី គណបក្សសង្គ្រោះជាតិមានអ្នកគាំទ្រ៥៦ភាគរយ ទល់នឹង៣២ភាគរយខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា”។
នៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន អ្នកឆ្លើយតប៨៣ភាគរយបាននិយាយថា ខ្លួនចង់មានលទ្ធភាពបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានភូមិរបស់ខ្លួនដែលបច្ចុប្បន្ននេះត្រូវបានតែងតាំង មិនមែនតាមរយៈការបោះឆ្នោតទេ។ ប្រជាពលរដ្ឋ២៣ភាគរយចង់ឲ្យមានតុលាការឯករាជ្យ។
លោក យឹម សុវណ្ណ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលបានចូលរួមក្នុងពិធីចេញផ្សាយរបាយការណ៍កាលពីថ្ងៃសុក្រនេះ បានលើកឡើងថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាគួរមានការ “ ព្រួយបារម្ភក្រោយមានការចេញផ្សាយលទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិថ្មីបំផុតនេះដែលលោកមើលឃើញថា ជាត្រីវិស័យនាំគណបក្សនយោបាយឆ្ពោះទៅរកផ្លូវត្រូវនិងការបង្កើតគោលនយោបាយត្រឹមត្រូវ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ វាបង្ហាញថា គណបក្សប្រជាជនមានកំហុសច្រើនជាងពេលណាៗទាំងអស់ ហើយការកែទម្រង់គឺជាអ្វីដែលត្រូវធ្វើជាបន្ទាន់ដើម្បីឲ្យកម្ពុជាដើរក្នុងផ្លូវត្រូវវិញ។ ប្រសិនបើពួកគេនៅតែបន្តរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស ប្រសិនបើពួកគេនៅតែបន្តប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ បន្តបង្កភាពអយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គម ប្រជាប្រិយភាពរបស់គណបក្សប្រជាជននឹងធ្លាក់ចុះទៀត”។លោកលើកឡើងថា វាគឺជារឿងសំខាន់នៅក្នុងការបែងចែកឲ្យច្បាស់រវាងគណបក្សនយោបាយនិងរដ្ឋាភិបាល ដោយលោកចង់បានន័យថា ការកែលម្អហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាភារកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលមានថវិកាជាតិប្រើប្រាស់ ចំណែក គណបក្សនយោបាយគឺពុំអាចប្រើថវិកាជាតិបានទេ។
នៅពេលទាក់ទងបានតាមទូរស័ព្ទ លោក ឈាង វុន អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋសភា ដំបូងឡើយបានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយទេកាលពីថ្ងៃសុក្រ ដោយលើកហេតុផលថា លោកមិនទាន់បានឃើញរបាយការណ៍នេះ។ ប៉ុន្តែ នៅពេលត្រូវបានសួរពីមូលហេតុដែលលោកនិយាយថា លទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីការផ្លាស់ប្តូរចិត្តគំនិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋចំពោះគណបក្សប្រជាជននោះ លោកបានលើកឡើងពីការបោះឆ្នោតដ៏ចម្រូងចម្រាសកាលពីឆ្នាំមុន។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាកំពុងអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រសិនបើប្រជាពលរដ្ឋពេញចិត្តគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ពួកគេប្រាកដជានឹងបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រជាជនហើយ ហើយប្រសិនបើពួកគេពេញចិត្តគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ពួកគេប្រាកដជាបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដូចគ្នា។ វាបង្ហាញច្បាស់ថា ប្រជាពលរដ្ឋដែលគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានចំនួនច្រើនជាងអ្នកគំាទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ៣០០.០០០នាក់”៕ សេរីវុធ
(រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ឃួន ណារីម)