កាលពីថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១ ក្រុមឧត្តមសេនីយ៍ដែលមានអំណាចយង់ឃ្នងនៃប្រទេសភូមា បានបើកឆាកសម្លាប់ប្រជាធិបតេយ្យដ៏ក្មេងខ្ចីដែលមានអាយុ ៥ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
ពួកយោធា និងបក្សពួកបានប្រកាសដាក់ប្រទេសក្នុងគ្រាអាសន្ន ក្រោយចាប់ក្រុមអ្នកតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតរាប់រយនាក់ដាក់ពន្ធនាគារ ហើយបង្ក្រាបបាតុកម្មរបស់ប្រជាជនយ៉ាងចាស់ដៃរហូតដល់ចំនួនអ្នកស្លាប់កើនជាង ១៥០០នាក់ និងចាប់ខ្លួនជាង ១ម៉ឺននាក់។ រីឯប្រជាជនភូមាដែលភៀសខ្លួនដោយសារសង្គ្រាមកើនឡើងដល់ជាង ៤០ម៉ឺននាក់។ ការសម្លាប់រង្គាល ការបាញ់គ្នាកំពុងតែបន្ត។ ការបង្កើតក្រុមតស៊ូដូចជាកម្លាំងការពារប្រជាជន និងសម្ព័ន្ធក្រុមជនជាតិភាគតិចក៏កើនឡើង។ ចំណែករដ្ឋាភិបាលស្រមោលក៏ចាប់មាន។
ដោយឡែកនៅក្រៅប្រទេសវិញ ការប្រជែងអាសនៈនៅអង្គការសហប្រជាជាតិ និងភាពស្របច្បាប់ក៏កើតឡើង។ យ៉ាងណា កម្លាំងប្រជាធិបតេយ្យនៅតែមានភាពស្របច្បាប់នៅលើគ្រប់វេទិកាអន្តរជាតិទាំងអស់។ ចំណែកក្នុងតំបន់ គឺសមាគមអាស៊ានកំពុងតែគិតគូរដោះស្រាយដោយភាពមិនត្រូវគ្នាខ្លះៗ។
តើរដ្ឋប្រហារនៃប្រទេសភូមា អាចកើតមានដោយកត្តាណាខ្លះ? គឺមានដូចតទៅនេះ៖
កត្តាទី១៖
ពួកយោធាឡាំប៉ាព្រោះចាញ់ឆ្នោតខុសពីការរំពឹងទុក។ បើតាមការបកស្រាយរបស់ក្រុមយោធា គឺរដ្ឋប្រហារនោះបានប្រព្រឹត្តតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលក្រុមយោធាតាក់តែងឡើងនៅឆ្នាំ២០០៨។
រដ្ឋប្រហារនេះគឺជាការឆ្លើយតបចំពោះការអំពាវនាវរកចម្លើយពីបក្សរបស់អ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី និងគណៈកម្មការបោះឆ្នោតភូមា ដែលទីបំផុតពួកយោធាចោទថា ការបោះឆ្នោតសភាថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០ ប្រព្រឹត្តទៅដោយពុំមានតម្លាភាព និងពោរពេញទៅដោយការលួចបន្លំ។
តាមលទ្ធផលបោះឆ្នោត បក្សរបស់អ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ឈ្នះដល់ទៅ ៨០% ចំណែកបក្សដែលគាំទ្រដោយពួកយោធាដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញផ្ដល់សំឡេង ២៥% នៅក្នុងរដ្ឋសភាទៅហើយនោះ គឺបក្សនេះមិនអាចរកសន្លឹកឆ្នោតបានសូម្បីតែ ២៥% ក៏ពុំបានដែរដើម្បីឱ្យបក្សមានកម្លាំងនៅរដ្ឋសភា។
ត្រង់នេះហើយទើបមានការយល់ឃើញថា បក្សប្រឆាំងរបស់ពួកយោធានៅភូមានោះចេញចរិតឡាំប៉ា ព្រោះលទ្ធផលខុសពីការរំពឹងទុក ឬការស្រមៃចង់បានរបស់ខ្លួន។ ម្ល៉ោះហើយក្រុមនេះក៏ប្រើអាវុធមកដោះស្រាយ ឬទាមទារចែកអំណាច ហើយក៏ផ្ដើមធ្វើរដ្ឋប្រហារតែម្ដង។
កត្តាទី២៖
ល្បិចលាងខ្លួនរបស់មេរដ្ឋប្រហារ មីន អ៊ុងឡាំង ធ្លាប់ត្រឹមជានាយទាហានម្នាក់ តែចាប់ពីឆ្នាំ២០០៩ មក យសស័ក្ដិរបស់លោកកាន់តែខ្ពស់ ហើយកាន់តែធំ ដោយមានសមត្ថភាពក្នុងការបង្ក្រាបទៅលើក្រុមបះបោរនៅតំបន់ Kokang។ ការបង្ក្រាបបនល្បែង ការបង្ក្រាបការលាងលុយក្រខ្វក់ដែលបានមកពីអំពើទុច្ចរិត ដូចជាការជួញដូរគ្រឿងញៀន។
នៅឆ្នាំ២០១១ បុរសរូបនេះក៏ត្រូវបានលោកឧត្តមសេនីយ៍ ថាន់ ស្វេ អគ្គមេបញ្ជាការកំពូលនៃកងទ័ពភូមា ជ្រើសតាំងជាទាយាទនៃអំណាចយោធា។
អំឡុងពេលមានអំណាចយោធាក្នុងដៃរបស់ឧត្តមសេនីយ៍រូបនេះ គឺសិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិចរ៉ូហ៊ីងយ៉ា ត្រូវបានសង្កត់សង្កិនជាខ្លាំង ហើយសំណុំរឿងនេះ ពួកយោធាមិនបានឡើងទៅតតាំងក្ដីនៅតុលាការក្រុងឡាអេ ទេ។
គេឃើញតែវត្តមានស្ត្រីវ័យ ៧៦ឆ្នាំម្នាក់ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស គឺអ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ទៅកាន់ទីនោះ។ ឥឡូវនេះ មីន អ៊ុងឡាំង អាយុ ៦៤ឆ្នាំហើយ គឺសល់តែមួយឆ្នាំទេ មីន អ៊ុងឡាំង នឹងចូលនិវត្តន៍។
គ្មានរដ្ឋធម្មនុញ្ញណាកំណត់ការពារពួកយោធាដូចមេដឹកនាំស៊ីវិលនោះទេ។ បែបនេះហើយបើមិនចេះស្រវាចាប់ឱកាស វាពិតជាពិបាកក្នុងការដោះស្រាយលំហាត់ទណ្ឌកម្មដែលគេអាចនឹងដាក់លើរូបលោក ហើយមានតែអាជីពជាអ្នកនយោបាយដែលមិនចេះមានការចូលនិវត្តន៍ គឺជាវិធីដែល មីន អ៊ុងឡាំង សង្ឃឹមថាអាចនឹងប្ដូរខ្លួនពីឯកសណ្ឋានយោធាមកជាស៊ីវិល មានសិទ្ធិពិសេស និងអាចបង្កើតច្បាប់សន្ដោសប្រណីទោសខ្លួនឯងបាន។
ទង្វើដែលមិនគិតអំពីភាពអសោចរបស់ខ្លួន មីន អ៊ុងឡាំង បានសម្រេចដើរតាមមេរដ្ឋប្រហារនៅថៃ គឺឧត្តមសេនីយ៍ ប្រាយុទ្ធ ដែលបានធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅឆ្នាំ២០១៤។
ប៉ុន្តែករណីភូមា គឺឧត្តមសេនីយ៍រូបនោះមានហេតុផលលើសពីមហិច្ឆតារបស់លោក ប្រាយុទ្ធ ទៅទៀត គឺដើម្បីស្វែងរកផ្លូវរត់គេចពីការជាប់ចោទក្នុងសំណុំរឿងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ និងប្រល័យពូជសាសន៍របស់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ICJ ក្នុងសំណុំរឿងសម្លាប់ជាតិសាសន៍ជនជាតិភាគតិចរ៉ូហ៊ីងយ៉ា។
កត្តាទី៣៖
ការបង្កើនតម្លៃសេដ្ឋកិច្ចផ្ដាច់មុខភូមាក្នុងដៃមហាអំណាចចិន ដោយសម្លឹងអំពីភូមិសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច គឺតូចស៊ីតាមតូច ធំស៊ីតាមធំ ហើយអាចស៊ីទាំងតូចទៀតបើស៊ីបាន។ មានអ្នកតាមដានព្រឹត្តិការណ៍អន្តរជាតិមួយចំនួនលើកជាសំណួរថា តើរដ្ឋក្រៅតំបន់ណាដែលចំណេញជាងគេពីរដ្ឋប្រហារនេះ។
សំណួរនេះគេនឹកគិតភ្លាមថា អស់ពេលរាប់ឆ្នាំកន្លងទៅមុននឹងប្រជាធិបតេយ្យសាកល្បងនាំមកកាន់ភូមា លើកដំបូងនៅឆ្នាំ២០១១ គឺប្រទេសនេះពឹងផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើប្រទេសចិន ដែលចិននៅមិនទាន់បានងើបជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចស្រួលបួលផង។ តែភ្លាមៗនៃគម្រោងផ្លូវសូត្រថ្មី លោក ស៊ី ជីនពីង ប្រធានាធិបតីចិន អះអាងថាវាមានភាពចាំបាច់ជាខ្លាំងដែលត្រូវទទួលបានការសហការពីភូមា។
ជាការពិត ភូមាពិតបានឯកភាពនូវគម្រោងដឹកប្រេងឆៅពីមជ្ឈិមបូព៌ា និងតំបន់នានាទៅកាន់ខេត្តរបស់ចិន តាមរយៈបំពង់បង្ហូរប្រេងមានប្រវែង ២៤០០គីឡូម៉ែត្រដោយឆ្លងកាត់ប្រទេសភូមា។
ដោយសារតែមានផ្លូវដឹកប្រេងនេះហើយ បានជាចិនកាត់បន្ថយបាននូវសម្ពាធពីអាមេរិកនៅច្រក Malacca។ តែគួរឱ្យដឹងថា ក្នុងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់និងផ្លូវ គឺជារបត់ធំបំផុតមួយដែលពិភពលោកក៏សម្លឹងឃើញថា ពួកយោធាអាចនឹងត្រូវឆ្លងកាត់សករាជចិន ហើយចិនក៏មានមហិច្ឆតាក្នុងការក្លាយខ្លួនជាប្រទេសមហាអំណាចសមុទ្រនៅក្នុងតំបន់ តែត្រូវបានរាំងខ្ទប់ដោយយុទ្ធសាស្ត្រ Indo-Pacific សេរី និងចំហរបស់អាមេរិក និងសម្ពន្ធមិត្ត។
កត្តាទី៤៖
ចាប់ភូមា គឺឡោមព័ទ្ធឥណ្ឌា។ តាមការគិតរបស់អនុរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិជប៉ុន ក្រោយពីឃើញរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិន បានទៅជួបមេទ័ពភូមារួច ក៏ផ្ទុះរដ្ឋប្រហារ លោកយល់ឃើញថា ភូមាទំនងធ្លាក់ចូលកណ្ដាប់ដៃចិនកុម្មុយនីស្តក្នុងតំបន់។ នេះបើនិយាយពីមនោគមន៍វិជ្ជា។ តែបើនិយាយអំពីភូមិសាស្ត្រនយោបាយវិញ គឺចិនចាប់យកភូមា ដើម្បីឡោមព័ទ្ធឥណ្ឌា និងបំផ្លាញចោលផែនការរបស់អាមេរិក។
ចិនអាចនៅពីក្រោយការធ្វើរដ្ឋប្រហារនេះ គឺដើម្បីយកបានមេដឹកនាំម្នាក់ដែលអាចប្រគល់អធិបតេយ្យរបស់ខ្លួនឱ្យចិនប្រើប្រាស់ ដើម្បីងាយស្រួលផ្តាច់អំណាចឥណ្ឌាចោលទាំងស្រុងនៅសមុទ្រ Andaman និងឈូងសមុទ្រ Bengal។
បើក្នុងល្បែងរែក ឬព័ទ្ធស៊ីវិញ គឺចិនសម្រេចបានការឡោមព័ទ្ធឥណ្ឌាដែលជាប្រទេសមួយ ធ្វើឱ្យអាមេរិកជឿជាក់ថាអាចបំបាក់អនុតរភាពរបស់ចិនបាននៅអាស៊ី។ ដោយសារតែចិនចាប់យកបានស្រីលង្កា និងបង់ក្លាដេស រួមនឹងមហាមិត្តប៉ាគីស្ថាន ទៀតនោះ ហើយបូកនឹងភូមា មួយទៀត គឺស្មើនឹងឡោមព័ទ្ធឥណ្ឌា។
កត្តាទាំង៤ នេះហើយ មើលទៅដែលរុញឱ្យមានរដ្ឋប្រហារនៅភូមា។ សម្រាប់ចិន ជាកត្តាធំមួយនៅពីក្រោយរបបសឹកមកដល់ពេលនេះ។
និយាយទៅ បើកុំតែអ្នកស្រី ស៊ូជី និងក្រុមអ្នកដឹកនាំភូមាមានទំនោរទៅរកលោកសេរីនិយម និងទទួលបានការគាំទ្រពីបណ្ដាប្រទេសលោកសេរី ម្ល៉េះ មីន អ៊ុងឡាំង ឬអ្នកនៅពីក្រោយ មីន អ៊ុងឡាំង ដែលទើសទាល់ចំពោះសមាហរណកម្មដឹកនាំរបស់អ្នកស្រី មិនចាំបាច់ព្យាយាមបញ្ចប់ជីវិតនយោបាយរបស់អ្នកស្រីនោះទេ។
តែយ៉ាងណា ថាតើអំណាចដែលកើតចេញពីរដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី១ កុម្ភៈ ពិតជាមានអានុភាពក្នុងការបញ្ចប់ជីវិតនយោបាយរបស់អ្នកស្រីមែនដែរឬទេ? សំណុំរឿងនេះ អាចនឹងច្បាស់ បើមិននៅឆ្នាំ២០២២ គឺនៅឆ្នាំ២០២៣ ហើយពេលនោះទើបដឹងថា តើរបបប្រជាធិបតេយ្យនៅភូមា អាចរស់ឡើងវិញឬយ៉ាងណានោះ?៕